دانلود مقاله معبد چغازنبیل

تعداد صفحات : 95  با فرمت ورد و قابل ویرایش

 مقدمه

كشف چغازنبیل، شهر كهن دوراونتاش Dur-Untash نوعی ادای دین از طرف «دست‌اندركاران نفتی» به «باستان‌شناسی» بود. در سال 1890 میلادی (1269 شمسی) ژاك دو مورگان ـ Jaacque de Morgan كه تحصیلات زمین‌شناسی داشت، در یك ماموریت علمی در ایران موفق به كشف نفت شد. حاصل این كشف، تشكیل شركتی قدرتمند برای بهره‌برداری از نفت ایران بود. تقیریباً نیم قرن بعد، یكی از زمین‌شناسان این شركت، آجر كتیبه‌داری را كه از چغازنبیل یافته بود، برای سرپرست هیات باستان‌شناسی مستقر در شوس برد و به این ترتیب این دین ادا شد. خواندن این كتیبه امكان شناخت شهری را فراهم می‌كرد كه توسط اونتاش ـ گال ـ Untash-Gal، پادشاه ایلام ساخته شده بود. او در اواسط قرن سیزدهم قبل از میلاد، پادشاهی می‌كرد و پایتخت او شهر شوش بود.

با عملیات بررسی و شناسایی كه در بین سال‌های 39-1936 میلادی (18-1315 شمسی) توسط ر.دومنكم در این محوطه انجام شده است، آشنا هستیم، ولی اقامت‌های كوتاه مدت او در محل و ابزار و وسایلی كه بكار گرفته بود، هیچكدام تناسبی با اهمیت و گستردگی چنین كاری را نداشت، زیرا كه وسعت آن نزدیك به صد هكتار است و برج مقدس آن هنوز هم 25 متر ارتفاع خود را حفظ كرده است. از سرگیری كاووش  در این محوطه، مستلزم امكاناتی بیشتر و مجهزتر از امكاناتی بود كه هیات مستر در شوش در اختیار داشت. از سال 1897 میلادی (1276 شمسی)، هیات باستانشناسی شوش، تنها تشكیلات علمیی بود كه فعالیت‌های آن امكان شناخت و مطالعه یكی از تمدن‌های دنیای قدیم، یعنی تمدن ایلامی از جمله زبان، ادبیات، هنر و معماری آن را فراهم می‌كرد. اگر ایلام‌شناسان امروز، از باكو تا شیكاگو، امكان مطالعه متون ایلامی را یافته‌اند،‌ همه این متون به استثنای چند متن و كتیبه كه تاریخ آنها به عصر هخامنشی مربوط می‌شود، از دل ویرانه‌های شوش بیرون آمده‌اند. اگر امروزه محققین و پژوهشگران توان سخن‌گویی از هنر ایلامی را دارند، همه این‌ها در پرتو تفحصاتی است كه در شوش انجام شده است.

می‌دانیم كه شوش پس از ایفای نقش پایتختی ایلام، به پایتخت امپراتوری هخامنشی تبدیل می‌شود و همین شهر در زمان استیلای سلوكی‌ها، به صورت یك منطقه آزاد درمی‌آید و برتری خود را بر پارتی‌ها حفظ می‌كند و اگر هم در زمان ساسانیان زوالی زودگذر را تحمل می‌نماید، در زمان فتح اعراب به شاهراه بزرگ تجاری شرق دور گره می‌خورد و به این ترتیب نیرو و اعتبار نوینی در آن دمیده می‌شود. معذالك پس از چندی، یعنی از قرن یازدهم میلادی به بعدی، زوال تدریجی شوش رخ می‌نماید و در قرن سیزدهم میلادی، آخرین شوش‌نشینان با ترك این محل، آن را به حال خود رها می‌كنند.

این موجودیت طولانی و تقریباً پنج هزار ساله شوش، دلیل بارزی برای توجیه انباشت عظیم اتلال و تپه‌های مصنوعی در این محوطه است و باز هم همین موضوع بیانگر این حقیقت است كه انجام كاوش‌های باستان‌شناسی روی این تپه‌های مصنوعی باید پیش از این كه به متاخرترین لایه ایلامی برسد، از لابه‌لای پشت سر همی بگذرد كه به ارتفاع 10 متر روی هم قرار گرفته‌اند.

بنابراین متوجه می‌شویم كه چرا از سال‌ 1946 (1326ش) كارگاه استراتژیكی كه در روی «شهر شاهی» به روی محققین باز شد، نزدیك به یك هكتار را تحت پوشش داشت و  محوطه نیز شناسایی و تعیین هویت شده است، هنوز هم علت عملیات در 13 لایه پشت سرهم ادامه دارد و به زمین بكر نرسیده‌ایم.

بنابراین، از سرگیری حفاری‌های چغازنبیل كه به قصد غنی‌كردن وسعت منابع شناخت ما از تمدن ایلامی صورت می‌گیرد، امتیازات غیرقابل انكاری را در اختیار گذاشته و خواهد گذاشت. بدیهی است كه حاصل كاوش‌ها و بررسی‌های بلندمدت در شوش، مجموعه مهمی از اشیاء هنری و كتیبه‌های ایلامی است كه در اختیار علم قرار می‌گیرند. معذالك با كشف بناهای باشكوه و عظیم در این ناحیه، به نظر می‌رسد كه نظریه مربوط به این كه بسیاری از اشیا كشف شده در این ناحیه، مثل قانون حمورابی و لوح سنگی و كتیبه‌دار نارام ـ سین ـ Naram – Sin و غیره، متعلق به تمدن بین‌النهرین بوده است و شاهان فاتح ایلامی آنها را به عنوان غنایم جنگی با خود برده‌اند، كم و بیش تضعیف می‌‌شود و رنگ می‌بازد.

دور ـ اونتاش، كه یك شهرك مذهبی است، در دوره شكوفائی و تولید دوباره ایلامی ساخته می‌شود و قبل از پایان یافتن سلسله خاندان پادشاهی، تحت ضربات دشمن رنگ می‌بازد. لذا تمام آنچه كه این شهرك در خود دارد و در خور اهداء به علم است، منحصراً از ذوق و قریحه ایلامی نشات گرفته است. در سال 1950 (1329 ش) به موازات كاوش‌های انجام شده در شوش، نه فصل حفاری پی در پی در این محوطه انجام گرفت و تمام كوشش عمده در این دوره، روی دور ـ اونتاش متمركز بود.

در هر یك از موارد مربوط به كاوش‌های محوطه شوش و كاوش‌های محوطه چغازنبیل از دو روش كاملاً متمایز و متفاوت استفاده شده است. اگر كاوش شوش مستلزم یك روش نفوذی و مستقیم بود، در محوطه مربوط به محوطه چغازنبیل كه چنین مساحت گسترده‌ای را دربر می‌گرفت، عكس این روش صورت گرفت. مطبخ، بر خلاف‌ آنچه تصور می‌شد، بر مبنای یك نقشه افقی و با گذاشتن سطوح بر روی یكدیگر ساخته نشده است، بلكه این برج بر اساس یك نقشه عمودی بنا گردیده است. یعنی اینكه هر كدام از طبقات آن مستقلاً از روی خاكریز بكر شروع شده و بالا آمده‌اند. در واقع همه این طبقات یكی پس از دیگری در درون یكدیگر قرار گرفته‌اند و مجموعه آن مانند یك دوربین غول‌پیكر بالا آمده است.

هدف و مفهوم و كاربری این بناهای مذهبی با پاره‌ای تغییرات و اختلافات جزئی، باید یكی باشد. روش ساخت آنها نیز كم و بیش مشابه است. تا چه اندازه معبد سفلی، قسمت مكمل زیگورات را می‌ساخت یا اینكه در چند متر دورتر از آن ساخته شده بود، این امر فقط اختلافاتی را تشكیل می‌دهند كه همانند ردیف اتاق‌های هستند كه باید مصارفی از نوع انبار داشته باشند. در چغازنبیل، این اتاق‌ها در ضخامت جزر اولین طبقه جای گرفته‌اند، در حالی كه در برج‌های بابلی سلسله‌ای را تشكیل می‌دهند كه در دیوارهای حصار صحن‌های مقدس جاسازی شده‌اند.

زیگوارت چغازنبیل، در حال كشف حجاب از دنیایی است كه در دامنه‌های این زیگوارت مخفی بوده و هرگز به ذهن كسی خطور نكرده بود. موضوع كلی، همین پرده‌برداری از چنین دنیایی است.