- سرمایه اجتماعی

در سال های اخیر اهمیت سرمایه ی اجتماعی به مثابه یک دارایی نامشهود سازمانی ، مورد توجه علاقه مندان مباحث سازمان و مدیریت بوده است . سرمایه اجتماعی منابعی است که در شبکه های کسب و کار یا درون شبکه های فردی به وجود می آید . این منابع شامل اطلاعات، اندیشه ها ، راهنمایی ها ، فرصت های کسب و کار ، سرمایه های مالی ، قدرت و نفوذ، پشتیبانی احساسی ، خیر خواهی، اعتماد و همکاری هستند. کلمه ی « اجتماعی » در عنوان سرمایه ی اجتماعی ، دلالت بر این دارد که این منابع ، خود دارایی های شخصی محسوب نشده و هیچ فردی به تنهایی مالک آنها نیست . این منابع در دل شبکه های روابط قرار گرفته اند ( بیکر، 15: 1382). سرمایه اجتماعی عبارتست از توانایی افراد برای کار کردن با یکدیگر به منظور دستیابی به اهداف مشترک در گروهها و سازمانها . سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل پدیده هایی چون اعتماد متقابل ، تعامل اجتماعی متقابل ، گروههای اجتماعی ، احساس هویت جمعی و گروهی ، احساس وجود تصویری مشترک از آینده و کار گروهی در یک سیستم اجتماعی دانست ( فوکویاما، 73 : 1995). اگر بخواهیم سرمایه ی اجتماعی را در ارتباط با سازمان تعریف کنیم ، می توان آن را به منزله ی ساختار شبکه ای بر مبنای رابطه ای غیر رسمی میان اعضای سازمان با توجه به این که میان آن ها اعتماد وجود دارد، تعریف کرد. اعتماد ، انتظارها و تعهدهای دو جانبه ی مکانیزم های غیر رسمی ای را ایجاد می کند که به اعضای سازمان اجازه می دهد تا از آن به منزله ی ابزاری در راستای درک بهتر و آسان تر اهداف شان استفاده کنند
( دانچیو ، 954: 2006). امروزه سرمایه اجتماعی نقشی بسیار مهمتر از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمانها و جوامع ایفا می کند و شبکه های روابط اجتماعی و گروهی ، انسجام بخش میان انسانها، سازمانها و انسانها و سازمانها میباشند. رد غیاب سرمایه اجتماعی ، سایر سرمایه ها اثر بخشی خود را از دست میدهند . بدون سرمایه اجتماعی ، پیمودن راههای توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ، ناهموار و دشوار میشود.( بیکر ، 20: 1382 ) . استون (stone) سرمایه اجتماعی را به دو بعد ساختاری و کیفیت تقسیم می کند، بعد ساختاری سرمایه اجتماعی بعدی است که در رابطه با ساختارها و فرآیندهای مدیریتی نظیر پاسخگویی مدیران و رهبران بر اساس عملکردشان ، شفافیت در تصمیم گیری ، میزان تصمیم گیری و اقدام بر اساس کار گروهی است و الگوی کلی روابطی را که در سازمان ها یافت می شود در نظر دارد. به این معنا که این بعد، میزان ارتباطی که افراد با یکدیگر در سازمان ها برقرار می کنند را در بر می گیرد . در بعد کیفیتی ، رابطه با پدیده هایی نظیر ارزشها ، نگرشها ، تعهدات، مشارکت و اعتماد موجود در سیستم می باشد و ماهیت روابط در یک سازمان را در بر می گیرد . به عبارت دیگر در حالی که بعد ساختاری بر این امر متمرکز می گردد که آیا کارکنان در یک سازمان با هم در ارتباط هستندیا خیر ، بعد کیفیت بر ماهیت و کیفیت این روابط متمرکز میشود ( بولینو، 2002) . عامل اصلی سرمایه اجتماعی تعهد و اعتماد دو جانبه ، ارزش های مشترک میان افراد ، احساس مالکیت و دادو ستد اجتماعی میان آنان است . اعتماد اجتماعی و شبکه ی اجتماعی ، دو رکن اساسی سرمایه ی اجتماعی است ( فرکین ، 2001 ) ( م دکتر سعودپور کیمیایی - 1391).

تعریف سرمایه اجتماعی

جیمز کلمن : از نظر کلمن ، سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنش گر اجازه می دهد تا با استفاده از آن به منابع خود دست یابد . ساختار اجتماعی شامل تکالیف و انتظارات ، مجاری اطلاع رسانی ، هنجارها و ضمانت اجرایی است که انواع خاصی از رفتار را تشویق کرده یا منع می شوند . از نظر او سرمایه اجتماعی به لحاظ ذاتی قادر به کار است و بر مردم و نهادها امکان عمل می دهد.

پیتر بوردیو: از نظر بردیو ، سرمایه اجتماعی حاصل جمع منابع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه با دوامی از روابط نهادی شده بین افراد ، و به عبارت ساده تر عضویت در یک گروه است . البته سرمایه اجتماعی مستلزم شرایطی به مراتب بیش از وجود صرف شبکه پیوندها می باشد. در واقع ، پیوندهای شبکه ای باید از نوع خاصی باشند ، یعنی مثبت و مبتنی بر اعتماد.

رابرت پوتنام: روابط نهادی شده مبتنی بر اعتماد بدون رعایت تکالیف و حقوق متقابل ممکن نیست پس مفهوم شهروندی که تکالیف و حقوق است ارتباط تنگاتنگی با مفهوم سرمایه اجتماعی دارد. او معتقد است سرمایه در سه شکل اساسی اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی وجود دارد .از نظر پوتنام سرمایه اجتماعی عبارت است از پیوندهای بین افراد ( شبکه های اجتماعی ) و هنجارهای اعتماد و کنش و واکنش متقابل که از این پیوندها ناشی می شوند. او معتقد است که بدون رعایت حقوق شهروندی مشارکت اجتماعی ممکن نیست .

استفن باس : باس معتقد است نظریه سرمایه اجتماعی معطوف به بسط قضایایی در مورد شرایطی است که تحت آن حکومت ها و اجتماعات محلی بتوانند برای نیل به اهداف مشترک تعاون و همکاری داشته باشند. تعیین کننده ترتیبات نهادی افقی است که تأثیر مثبت روی ایجاد شبکه هایی از اعتماد ، اداره بهتر امور و عدالت اجتماعی دارد. عدالت اجتماعی دیکته کننده ی تکالیف و حقوق شهروندی است که خود تحت تأثیر سرمایه اجتماعی و امری لازم است.

ج . اس . بیکر : به نظر بیکر سرمایه اجتماعی به منابع فراوانی است که از طریق شبکه های فردی یا سازمانی قابل دسترسی هستند اشاره دارد. این منابع شامل اطلاعات ، نظریات ، راهنمایی ها ، فرصت های کسب و کار ، سرمایه مالی قدرت ، حمایت اساسی ، خیرخواهی ، اعتماد و همکاری می باشد.

فرانسیس فوکویوما : فرانسیس فوکویوما سرمایه اجتماعی را مجموعه معینی از هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی می داند که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن هزینه های تبادلات و ارتباطات می گردد.

او معتقد است که سرمایه اجتماعی با شعاع اعتماد رابطه تنگاتنگی دارد و به تبعیت از آن میزان همکاری و اعتماد متقابل اعضای گروه افزایش خواهد یافت .

آنتونی گیدنز: اعتماد را عامل احساس امنیت وجودی می داند که موجود انسانی منفرد را در نقل و انتقال ها در بحران ها و در حال و هوایی آکنده از خطرهای احتمالی قوت قلب می بخشد.

سرمایه اجتماعی :

تعریف رایج اجتماعی ، در جریان اصلی جامعه شناسی آمریکایی - به ویژه در روایت کارکرد گرایانه آن - عبارت است از: روابط دو جانبه ، تعاملات و شبکه هایی که در میان گروههای انسانی پدیدار می گردد و سطح اعتمادی که در میان گروه ، جهات خاصی ، به عنوان پیامد تعهدات و هنجارهای پیوسته با ساختار اجتماعی یافت می شود. در مقابل جامعه شناسی اروپایی این مفهوم را در بررسی این موضوع به کار میگیرد که چگونه تحرک پیوندهای مربوط به شبکه های اجتماعی ، سلسله مراتب اجتماعی و قدرت تمایز یافته را تقویت می کند. با وجود این ، نکات مشترک این دو دیدگاه در مورد سودمندی سرمایه اجتماعی در افزایش برخی ویژگیها، مانند آموزش ، تحرک اجتماعی ، رشد اقتصادی برتری سیاسی ، و در نهایت توسعه است.(وال ، 1988)

واژه « سرمایه » دلالت می کند که سرمایه اجتماعی همانند سرمایه انسانی یا سرمایه اقتصادی ماهیتی زاینده و مولد دارد، یعنی ما را قادر می سازد ارزش ایجاد کنیم ، کارها را انجام دهیم ، به اهدافمان دست یابیم ، مأموریتهایمان را در زندگی به اتمام برسانیم و به سهم خویش به دنیایی یاری رسانیم که در آن زندگی می کنیم . وقتی می گوییم سرمایه های اجتماعی « زاینده مولد » هستند ، منظور این است که هیچ کس بدون آن موفق نیست و حتی زنده نمی ماند ( کلمن ، 1990 )

باکستون ( 1999 ) سطوح مشابهی از ساختار سرمایه اجتماعی ذاتی هر کدام از آنهاست به نظر او در سطح فردی سرمایه اجتماعی یک کالای شخصی مانند سرمایه انسانی است که می تواند برای منفعت اقتصادی و با دیگر نتایج شخصی مرود استفاده قرار گیرد باکستون از سطح تحلیلی دیگری با عنوان سطح تحلیلی کلام - جامعه شناختی یاد می کند که در آن سرمایه اجتماعی به عنوان ویژگی یک اجتماع گسترده ( جامعه ) مد نظر قرار گرفته است.

( بانتام ) سرمایه اجتماعی را در رابطه نهادهای دموکراتیک و توسعه اقتصادی مورد مطالعه قرار
می دهد و آنرا به صورت اعتماد ، هنجارها و شبکه ها به عنوان تسهیل گستره همکاری برای منفعت متقابل تعریف میکند.

تعاریف دیگری در این ارتباط ارائه شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:

- سرمایه اجتماعی روابط بین گروه ها را توضیح می دهد.

- فلورا وجدان جمعی را به عنوان سرمایه اجتماعی می دانند و اعتماد متقابل را به عنوان نرم و وجدان جمعی معرفی می کنند ( فلورا ، 1995 ) .

- سرمایه اجتماعی به مفاهیم ارزشمندی از قبیل شبکه های اجتماعی ، روابط متقابل ، اعتماد عمومی ، تعهد ، اطلاق می شود. سرمایه اجتماعی موقعی انباشت می شود که مردم ارتباط متقابل در درون خانواده ، محل کار ، روابط همسایگی و ارتباطات مردمی در انجمن های محلی و عمومی پیدا می کنند ( باسترار و گرودنا ، 2003 ).

- کاواچی و همکاران شان عقیده دارند سرمایه اجتماعی میزان همگونی توزیع سلامت در نواحی جغرافیایی یک منطقه است( کاوانچی و کندی ، 1997 ). و بحث ویژگی سلامتی سرمایه اجتماعی ریشه های تاریخی نیز دارد. امیل دورکیم در مطالعات خود نشان داده است که هم گرایی جوامع با نرخ خودکشی جوامع رابطه معکوس دارد ( دورکیم ، 1951 ).

« سرمایه اجتماعی ، پتانسیل نهفته در روابط بین و میان افراد یک جامعه است که باعث انجام کارای امور آن جامعه می شود».

 انواع سرمايه اجتماعي

سرمايه به هر نوع دارايي كه قابليت توليد داشته باشد اطلاق مي‌گردد. بر اساس رابطه توليد

Y(x)=E f (P, H, K,، رشد و توسعه اقتصادي تابعي از چهار عامل سرمايه مادي (P) و سرمايه انساني (H) و سرمايه دانش (K) و سرمايه اجتماعي (E) است. در اين تابع ضريب E كه به عنوان پسماند سرمايه اجتماعي را شامل مي‌شود مجموعه‌اي از عوامل موثر بر بهر‌ه‌وري استفاده از سرمايه‌هاي ديگر را در بردارد.

در ادبيات توسعه اقتصادي، چهار ديدگاه اصلي مربوط به انباشت سرمايه وجود دارد كه بر اساس تقدم تاريخي شامل سرمايه مادي، سرمايه انساني، سرمايه دانش و سرمايه اجتماعي مي‌شود.

سرمايه مادي (Physical): زمين، ابزارها، ماشين آلات و ساير تجهيزات فيزيكي كه قابليت توليد دارند.

سرمايه انساني (Human): شامل مهارت، دانش و آموزش‌هايي كه در درون انسان‌ها متبلور شده است.

سرمايه دانش (Knowledge): شيوه استفاده بهينه از منابع موجود در جامعه.

سرمايه اجتماعي (Effective): شبكه‌هاي اجتماعي كه براي جامعه قدرت كاركرد اثربخش ايجاد مي‌كند.

در اين سير تكاملي اين چهار نوع سرمايه به عنوان مكمل يكديگر مطرح شده‌اند و مشخص است كه فقدان هر يك از آن‌ها مي‌تواند در سرعت توسعه كشورها خلل ايجاد نمايد. تعريف سه نوع سرمايه قبلي نسبتا روشن است. لذا براي ارائه تعريفي براي سرمايه اجتماعي بايد مشخصه‌هايي را در آن وارد نمود كه از ساير انواع سرمايه متمايز شود. سرمايه اجتماعي از نوع "اجتماعي" است و درباره رابطه افراد در اجتماع به كار مي‌رود. بحث رابطه سرمايه اجتماعي و رشد اقتصادي در دهه 90 به صورت گسترده مطرح مي‌باشد. (م دكتر طالب بيرقتي).

همچنين سرمايه اجتماعي را مي‌توان به شرح زير تقسيم نمود (مرجايي، 1384):

الف-سرمايه اجتماعي گروهی(bonding social capital) : اين نوع سرمايه اجتماعي اغلب در بين اعضاي يك خانواده و يا در ميان اعضاي يك گروه مذهبي وجود دارد و شبيه يك نوع «چسب» و تعلق اجتماعي است كه اعضاي گروه را به هم پيوند مي‌دهد.

صله‌رحم، ديد و بازديدهاي خانوادگي و همچنين جلسات مذهبي و برگزاري اعياد و مراسم مذهبي از كاركردهاي اين نوع سرمايه اجتماعي است.

ب- سرمايه اجتماعي بين گروهي(briding social capital): توسط گروههاي عرضي ولي ضعيف‌تر از سرمايه اجتماعي گروهي، مشخص مي‌شود. مشاركت‌هاي فعاليتي، آشنايي با ديگران، دوستي بين اعضاي گروه‌هاي مختلف در حقيقت مي‌توان اين نوع سرمايه اجتماعي را بين گروهي (گروه‌هاي قوي مثل خانواده و گروه‌هاي مذهبي) قلمداد كرد.

فرمت ورد قابل ویرایش

تعداد صفحات: 60

مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

پیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلی

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل