بخش اول : ساختار سازمانی

 تعریف ساختار سازمانی

سازمان^[1] پدیده ای اجتماعی به شمار می آید که به طور آگاهانه هماهنگ شده و دارای حدود و ثغور نسبتاً مشخصی بوده و برای تحقق هدف یا اهدافی، بر اساس یک سلسله مبانی دائمی فعالیت می کند .

ساختار^[2] به عنوان یکی از اجزاء سازمان، که از عناصر پیچیدگی^[3]، رسمیت^[4] و تمرکز^[5] تشکیل شده، تعریف می شود. اگر چه پذیرفتن این اجزاء سه گانه به عنوان ابعاد اصلی و مهم ساختار سازمانی معمول است ولی جهانشمول نیست.

ساختار سازمانی مجموعه راه هایی است که کار را به وظایف مشخص تقسیم می کند و هماهنگی میان آنها را فراهم می کند، ساختار، توزیع قدرت در سازمان را نشان می دهد و صرفاً یک ساز و کار هماهنگی نیست بلکه فرآیند های سازمانی را تحت تأثیر قرار می دهد. ساختار سازمانی به الگوهای روابط درون سازمانی، اختیار و ارتباطات دلالت دارد و روابط گزارش دهی، کانال های ارتباط رسمی تعیین مسئولیت و تفویض اختیار تصمیم گیری را روشن می سازد (مینتزبرگ،1377).^[6]

ساختار به مدیران نشان می دهد که مسئول سرپرستی چه کسانی هستند و به کارکنان، مدیرانی را می شناساند که از آنها آموزش و دستور می گیرند. کمک به جریان اطلاعات نیز از تسهیلاتی است که ساختار برای سازمان فراهم می کند. ساختار سازمانی باید توان تسریع و تسهیل تصمیم گیری، واکنش مناسب به محیط و حل تعارضات بین واحد ها را داشته باشد. ارتباط بین ارکان اصلی سازمان و هماهنگی بین فعالیت های آن و بیان ارتباطات درون سازمانی از نظر گزارش دهی و گزارش گیری، از وظایف ساختار سازمانی است (ال.دفت،1386).^[7]

سنگ زیرین ساختار، نقش های افراد در سازمان و الگوی روابط میان نقش ها، ساختار سازمانی را شکل می دهد. بنابراین ساختار را می توان انتظارات موجود از هر نقش و ارتباط میان آنها دانست. این نقش ها اغلب به وسیله شرح پست ها و شرح شغل ها و اسناد مکتوب که حوزه مسئولیت ها و دامنه فعالیت هر شغل را مشخص می کنند، جنبه قانونی می یابد. بین ساختار سازمانی و نمودار سازمانی باید تمایز قائل شد. ساختار سازمانی که مفهوم کلی تری هست، به وسیله نمودار سازمانی نشان داده می شود. در نمودار سازمانی؛ روابط اختیار، کانال های ارتباط رسمی و گروه های کاری رسمی و خطوط رسمی پاسخگویی نمایان است (هاج و آنتونی ،1991 ).^[8]

بنابراین می توان گفت ساختار آیینه تمام نمای قواعد، مقررات، رویه ها، استانداردها، جایگاه تصمیم گیری، نحوه ارتباطات، تفکیک بخش ها، مشاغل و تلفیق آنها و سلسله مراتب اختیارات است. مفهوم نسبتاً ساده و ملموس از ساختار به شکل نمودار سازمانی، تمایل می شود که یک نماد قابل رؤیت از کل فعالیت ها، شیوه های ارتباطی و فرایندهای سازمانی است. پس می توان این گونه استدلال کرد که نمودار سازمانی، تلخیص و تجریدی از واقعیت ساختار سازمانی است.

.عوامل تعیین کننده ساختار سازمانی

نگرش اقتضایی که یک تفکر غالب در تئوری سازمان است، بر این نکته تأکید دارد که اعتبار، اثربخشی و کارایی و بهره وری ساختار سازمانی به عوامل اقتضایی، استراتژی، تکنولوژی، محیط، فرهنگ سازمانی و اندازه سازمان بستگی دارد. باید توجه داشت که آن چه امروز یک عامل مهم اقتضایی برای سازمان تلقی می شود، در آینده ممکن است با عامل دیگری جایگزین شود و یک ساختار سازمانی کارا و اثر بخش باید بتواند بین سازگاری داخلی و سازگاری خارجی سازمان تعادل برقرار کند. توجه به عوامل اقتضایی در محیط متلاطم امروزی امری حیاتی است و در مواردی بقای سازمان را رقم می زند. از این رو ساختار باید با در نظر داشتن این عوامل، طراحی شود تا بتواند زمینه تحقق اهداف و استراتژی های سازمان را فراهم کند (مورنو لوزون وپریس ، 2001  ).^[9]

.استراتژی

          استراتژی می تواند به عنوان فرآیند تعیین اهداف بنیادی بلند مدت، اتخاذ شیوه کار و تخصیص منابع لازم برای تحقق این اهداف تعریف شود. استراتژی به معنی اعمالی است که سازمان برای پاسخ یا پیش بینی تغییرات محیط خارجی طراحی می کند. نخستین بار پذیرش اهداف و استراتژی به عنوان عوامل تعیین کننده ساختار سازمانی در مفروضات اقتصاد کلاسیک مطرح گردید. به اعتقاد پیتر دراکر، ساختار وسیله ای است برای حصول اهداف بلند مدت و کوتاه مدت سازمان. از این رو هر نوع بحث و بررسی پیرامون ساختار باید با اهداف و استراتژی آغاز گردد( برایان و جوی ، 2007 ).^[10]

2-2-2-2.اندازه سازمان

اندازه سازمان عبارتست از بزرگی آن که به صورت تعداد افراد یا کارکنان مشخص می گردد. بزرگی را می توان با توجه به یک واحد خاص، یک دایره، یک بخش یا کل سازمان مشخص کرد. از آن جا که سازمان ها سیستم های اجتماعی هستند، بنابراین معمولاً اندازه یا بزرگی آنها را بر حسب تعداد کارکنان مشخص می کنند. شاخص های دیگری مثل کل فروش یا کل دارایی ها نشان دهنده اندازه و بزرگی سازمان هستند، ولی از دیدگاه و جنبه نیروی انسانی آنها نشان دهنده بزرگی سازمان نمی باشند. اندازه یکی از عوامل اثر گذار روی ساختار سازمان و فرآیندهای آن است. در مورد رابطه بین اندازه و ساختار نظرات متفاوتی ارائه شده است و عده ای آن را از علل ساختار و بعضی نتیجه ساختار می دانند. ولی آن چه مسلم است اندازه یکی از عوامل اثر گذار بر ساختار در کنار سایر عوامل می باشد (ال.دفت،1386).

 تکنولوژی

تکنولوژی سازمان عبارتست از ماهیت زیر سیستم تولید، و شامل عملیات و روش های فرآیند تولید (تبدیل اقلام مصرفی به اقلام تولیدی ) می شود.

مطالعات نشان می دهد که تکنولوژی روی پرسنل سازمان، وظایف، طراحی سیستم های کنترل، هزینه ها و دستمزدها، تفکیک مدیریت از مالکیت، حیطه نظارت مدیران و ساختار سازمان به طور کلی تأثیر دارد. مطالعات متعددی در رابطه با تأثیر تکنولوژی بر ساختار صورت گرفته است که می توان به تحقیقات وودوارد در اواسط دهه 1960 اشاره کرد ( دونالسن ، 2007 ).^[11]

محیط

محیط به معنای عوامل خارج از سازمان است، اثر بخشی عملیات روزمره و رشد بلند مدت سازمان را تحت تأثیر قرار می دهند و سازمان کنترل کمی روی آنها دارد و یا اصلاً آن عوامل قابل کنترل به وسیله سازمان نیستند. برخی از این عوامل عبارتند از صنعت، دولت، مشتری، عرضه کنندگان کالا و مؤسسات مالی و سازمان های دیگر از جمله مهم ترین عوامل محیطی هستند که بر یک سازمان اثر می گذارند. انطباق بین عوامل داخلی سازمان که ساختار یکی از این عوامل محسوب می شود و عوامل بیرونی و محیطی سازمان، از نکات کلیدی است که باید مورد توجه سازمان ها قرار گیرد ( پِرتوسا- اورتگا و همکاران ، 2008 ).^[12]

فرهنگ سازمان

فرهنگ سازمان نشان دهنده مجموعه ای از ارزش ها، باورها، هنجارها و تفاهم هایی است که سازمان در آنها با کارکنان وجوه مشترک دارند. امکان دارد که این ارزش ها مربوط به نوعی رفتار و رعایت برخی اصول اخلاقی، تعهد در برابر کارکنان، کارایی یا ارائه خدمت به مشتری باشند. فرهنگ سازمانی چیز نانوشته ای است ولی با توجه به شعارها، جشن ها، نوع لباس و نمای سازمان قابل مشاهده می باشد.

ساختار و فرهنگ به صورت زیادی به یکدیگر مرتبط هستند و بنابراین به هر دو باید در یک زمان توجه شود. تغییر ساختار بدون توجه کافی به ارزش ها و عقاید سازمانی باعث تحمیل هزینه های سنگین می شود. علاوه بر این در شرایطی که سازمان تغییرات در ساختارش به وجود می آورد، بدون توجه به فرهنگ سازمانی تنش و درگیری بین کارکنان افزایش می یابد.

بدین دلیل که فرهنگ بر اساس عقاید و ارزش های کارکنان سازمان شکل می گیرد، تغییر آن زمان قابل توجهی را می برد. کارکنان می توانند از طریق کسب مهارت های ویژه برخورد بهتری با تغییر فرهنگ داشته که خود می تواند نگرانی و ترس کارکنان را در این زمینه کاهش دهد (عبدالرشید و همکاران ، 1994 ).^[13]

2-2-3 . سازمان رسمی

افراد به این منظور در سازمان ها گرد هم می آیند تا کارها و فعالیت هایی را که به تنهایی از عهده انجام آنها بر نمی آیند، با کمک همدیگر پیش ببرند. سازمان رسمی وسیله انجام بخش عمده ای از این گونه فعالیت ها به شمار می آید. اگر چه سازمان رسمی همه سازمان را تشکیل نمی دهد، لیکن بخش بزرگی از آن را در بر می گیرد. سازمان رسمی به معنی ساختار آگاهانه ای از نقش ها در یک سازمان می باشد که به صورت رسمی سازماندهی شده اند. توصیف سازمان به عنوان رسمی، به معنی این نیست که در درون آن هیچ چیزِ غیر قابل انعطاف و زائدی وجود ندارد. سازمان رسمی باید انعطاف پذیر باشد، ساختار می باید محیطی را فراهم آورد که در آن فرد به آسانی بتواند نقش خود را به گونه ای اثر بخش چه در زمان حال و چه در زمان آینده در راستای هدف های گروهی ایفا کند.

فرمت ورد قابل ویرایش

تعداد صفحات: 49

مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

پیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلی

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل