فرمت ورد قابل ویرایش

شامل: 140 صفحه

براي شناخت راهكارهاي آموزشي و پرورشي دين، يادآوري دو نكته لازم است: نخست اين كه، پرورش يا آموزش يك فرايند است يعني كاري ناگهاني نيست كه بتوان با آن برخوردهاي كليشه‌اي كرد. دوم اين‌كه؛ در تربيت ديني، بايد بين خود تربيت و زمينه‌سازي براي آن، جداسازي داشته باشيم. تربيت فرايندي است كه بايد آن را از نقطه صفر آغاز كرد و زمينه‌هاي تربيت هم، بخشي از اين فرايند است. از اين رو، پرداختن به زمينه‌هاي تربيت ديني نيز همانند خود تربيت مهم و سرنوشت ساز است. براي نمونه يكي از اهداف تربيت ديني اين است كه فرزندان ما اهل بيت و خاندان نبوت (ص) را الگو و مدل زندگي خود بدانند و پاي در راه آنان بگذارند. بسترسازي و هموارسازي اين الگوپذيري، در آموزه‌هاي ديني به صورت پاي‌بندي به دستورها و آداب مستحب ويژه‌اي آمده است. شايد به سادگي نتوان براي برخي از اين آداب، معيار و توجيه علمي پيدا كرد اما تأكيد و عملكرد خود اهل بيت (ع) و توجه به پيامدهاي مثبت آن، نشانگر لزوم پايبندي به اين آداب است.

بنابراين، اگر هنگام بررسي تربيت ديني، گاه با بحران دين‌گريزي بعضي از جوانان و نوجوانان روبرو مي‌شويم، بايد در جمع بندي و داوري خود، بي‌توجهي به برخي از بسترهاي تربيت را نيز به حساب آوريم. بسيار مهم است كه در بررسي و مطالعة فرايند تربيت ديني، به بسترها و زمينه‌هايش نيز توجه كنيم. بسياري از چالش‌ها و بحران‌هاي بزرگي كه امروزه با آن مواجهيم، دستاورد و پيامد ناديده‌انگاري كارهاي كوچكي است كه در روان‌شناسي به آن «كوچك‌هاي بزرگ»[2] گويند.

خانواده چه نقشي در بهينه‌سازي تربيت ديني و پيشگيري از انحرافات اجتماعي مي‌تواند داشته باشد؟

آ‎غاز تربيت، آموزش‌ها و پرورش‌هاي مستقيم و غير مستقيم خانواده است. خانواده نقش بسترسازي و پيش‌گيري را ايفا مي‌كند. اگر در خانواده فرهنگ‌سازي و دروني‌سازي ارزش‌ها درست و به موقع انجام شود، بسياري از اين مشكلات خود به خود از ميان برداشته مي‌شود. امروزه كارشناسان امور تربيتي معتقدند كه اگر ما سرمايه‌گذاري‌هاي خود را از بسترسازي‌ها و پيشگيري‌ها آغاز كنيم، هم ريشه‌اي‌تر و اصولي‌تر و هم ارزان‌تر كار خود را پيش مي‌بريم. به جاي اين‌كه پس از مواجه شدن با هر مشكل با آن برخورد كرد، مي‌توانيم بسياري از اين چالش‌ها را پيش از به وقوع پيوستن از ميان برداريم.

تربيت ديني را از چه هنگامي آغاز كنيم؟

امروزه كارشناسان آموزش و پرورش، در تعيين نخستين و بهترين زمان آموزش و پرورش‌ ديني، با يكديگر هم صدا و هم ديدگاه نيستند. برخي سن 6 سالگي، بعضي 7 سالگي و گروهي هم، هنگام تولد را بهترين نقطة آغاز مي‌دانند. برخي از يافته‌هاي روان‌شناسي رشد، نشانگر اين است كه ما مي‌توانيم پاره‌اي از اقدامات آموزشي يا پرورشي را، پيش از تولد آغاز كنيم. زيرا جنين آدمي حتي هنگام بودن در رحم، اثرپذيري شناختي دارد. از نگاه اسلامي نيز، تربيت ديني يك فرايند چند مرحله‌اي است كه نقطه آغاز آن، پيش از تولد است.

1)- زمينه‌سازي تربيت ديني پيش از تولد

الف)- گزينش همسر

در اسلام، آغاز تربيت ديني از هنگامي است كه يك دختر و پسر بالنده و به رشد رسيده، خواهان همسرگزيني و آغاز يك زندگي مشترك بر‌مي‌آيند و مي‌خواهند داراي فرزند شوند. از آن‌جا كه ويژگي‌هاي شخصيتي اين دو، از كانال‌هاي وراثت و تربيت به فرزندان انتقال مي‌يابد، اين والدين هستند كه زمينه و بستر تازه‌اي را براي نسل آينده خود پايه‌گذاري مي‌كنند. از اين رو، همسرگزيني و متغير‌هاي دخيل در آن، در روايت‌ها گوناگوني مورد توجه قرار گرفته كه به برخي از نمونه‌هاي اين گفته‌ها اشاره مي‌كنم:

پيامبر گرانقدر اسلام (ص) در اين‌باره مي‌فرمايند: «انكحوا الأكفاء و انكحوا منهم و اختاروا لنطفكم»،[3] (مجلسي، 1403ق: ج 103، ص 236، روايت 29، باب 3) «بكوشيد همسران هم سطح و هم شأن را براي خودتان انتخاب بكنيد و براي پرورش و رشد نطفه‌هاي خود بهترين‌ها را برگزينيد.» در خبر ديگري آمده است كه حسين فرزند بشّار، خدمت امام علي‌ابن موسي‌الرضا(ع) نامه‌اي نوشت و از آن امام پرسيد: ‌اي فرزند رسول خدا! از ميان خويشان، خواستگاري براي دخترم آمده كه از هر جهت خوب است اما به نظرم اين خواستگار خيلي بداخلاق است. حضرت فرمودند: اگر شخص بداخلاق، دين‌دار هم هست، به او دختر ندهيد. (نوري طبرسي، 1409ق: ج14، ص192) راز سازگاري و داشتن يك زندگي آرام و خالي از دغدغه، خوش‌خويي و خوش‌اخلاقي زن و مرد است. از اين رو، در روايت‌هاي اسلامي، پس از دين‌مداري، اخلاق آراسته و برتر، راز بهره‌مندي از يك زندگي شاد و بي‌بحران است.