فرمت ورد قابل ویرایش

شامل: 47 صفحه

.               بررسي علل و عوامل موجه شورش ها:

زمانيكه عده اي بر مي آشوبند و موضوعي را مورد شورش خود كرده، دست به اقدامات مختلف خشونت آميز مي زنند به فاصله هاي كوتاه اما متفاوت نيروي انتظامي، اطلاعاتي و امنيتي شهر به محل حادثه ميروند و تمام مساعي خود را بكار   مي گيرند تا آتش آشوب و فتنه را به طرق مسالمت آميز و در صورت عدم كارآيي چنين شيوه هايي، با توسل به هر طريق ممكن، كنترل و نهايتا خاموش كنند. بنابراين امكان اندازه گيري دقيق متغيرهاي مربوط به علل و عوامل پيدايش حادثه توسط مامورين بسيار ناچيز است و تنها طريقي كه باقي مي ماند پرس و جو از اهالي محل، ناظرين واقعه و يا دستگير و بازداشت شدن متهم به شركت در آشوب و بلواست. به بيان ديگر تنها را ه جمع آوري اطلاعات دست دوم از شاهدان عيني و بازداشت شدگان است. مجموعه اي از اطلاعات و داده هاي جمع آوري شده از اين چند طريق – باز هم با ضريبي از خطا و خلاف – تا حدودي علل و عوامل پيدايش آشوب را مشخص مي سازد. خطا و خلاف از اين بابت كه اظهارات اهالي محل، ناظرين واقعه و بازداشت شدگان پاياني ندارد و هر يك از اين سه گروه طوري به توصيف و مخصوصا تبيين واقعه ميپردازند كه با گفته هاي دو گروه ديگر متفاوت و حتي احتمالا مخالف است اختلاف – گاه كاملا آشكار – بين گزارش هاي مامورين از يك واقعه مساوي نيز ناشي از همين مسئله است.بنابراين بايد پذيرفت كه دست يافتن به اصل ريشه ها و علل و عوامل موجه يك شورش شهري نه تنها ساده نيست بلكه تقريبا غيرممكن است و اظهارات هيچ يك از سه گروهي كه نام برديم بخصوص بازداشت شدگان چندان اعتباري ندارد و مجموعه اظهارات سه گروه ديگر نيز از پايايي كافي برخوردار نيست اما چاره اي جز اكتفاكردن به اطلاعاتي كه كمابيش سيماي واقعيت را ترسيم مي كند نيست و كاستي هاي تحقيق در اين قسمت را بايد با دقت بيشتري در ساير بخش ها جبران كرد.

از سوي ديگر تئوريهاي موجود در حوزه هاي جامعه شناسي سياسي و روانشناسي اجتماعي به پژوهشگران كمك خواهد كرد تا به تبيين كلي و كلان اغتشاشات و شورش هاي مختلف بپردازند. فرض اصلي چنين تئوري هايي اين است كه ناكامي در دستيابي به اهداف، تبعيض و نابرابري و سركوب شدن خواسته هاي مشروع افراد و آنچه در جامعه براي تحقيق چنين انتظارات وجود دارد، موجب بروز رفتارهاي ناهنجار مي شود و اگر چنين مشكلي فراگير باشد، رفتارهاي ناهنجار نيز دامنه وسيع و گسترده اي خواهد داشت كه به آشوب و اغتشاش مي انجامد.

بدين ترتيب مي توان گفت كه پژوهشگران در تحليل ريشه هاي اصلي آشوبها و اغتشاشات علاوه بر پرسش و پاسخ با شاهدان عيني جريان و منابعي كه قبلا متذكر شديم بايد تئوريهاي مربوطه را نيز مد نظر داشته باشد. البته تئوريها لزوما هيچ يك، علل موجه واقعه خاصي را تبيين نمي كند و به بيان ديگر هيچ تئوري خاصي نمي تواند واقعه معيني را كاملا تحليل كند، بلكه تنها مي توان كلياتي از چرايي وقوع يك حادثه و يا بروز يك آشوب را از آن درك كرده، مبناي رفتارهاي جمعي خشوني خاصي را دريافت. اما به هر حال توسل به چنين شيوه هايي هميشه ضروري است و پژوهشگر را در اندازه گيري متغيرهاي مورد مطالعه خود ياري مي دهد.

از شيوه ديگري نيز نبايد غفلت كرد و آن مقايسه يك واقعه خاص با ساير وقايع مشابه در زمانها و مكانهاي متفاوت و مطالعه تطبيقي واقعه موردنظر با ساير وقايع مشابه و كند و كاو در علل و عوامل بروز و ظهور آن است. چنين شيوه اي در عين مقايسه اي بودن، وجوه تاريخي و پيشينه هاي وقايع مشابه را در نظر مي گيرد و به پژوهشگر فرصت ميدهد تا ويژگيهاي تاريخي حوادث خشوني را وارسي كرده و از اين طريق حتي حلقه هاي گمشده واقعه مورد مطالعه را نيز به نحوي بازسازي كند.

بخش اول: رفتار جمعي

رفتار جمعي Collective Behavior : حاصل كنشهاي جماعت و جمع است[1] براساس اين تعريف جماعتها مي توانند همچنان به شكل توده و انبوهه باقي بمانند، پراكنده، مضمحل شوند و نيز مي توانند در صورت استمرار و وجود ضرورتها و نيازهاي اجتماعي بالقوه مبناي يك گروهبندي قرار گيرند در اين روند جماعت ممكن است تبديل به دسته شود و از آنجا نوعي خرده فرهنگ ساخته و پرداخته گردد و سپس به ايجاد گروههاي گسترده تري تبديل گردد و خود را پيوسته در جنبش و حركتهاي اجتماعي، سياسي، فرهنگي سازمان دهد(Encyc Lopedia Of The Social Science p.) رفتار جمعي از ابتدائي ترين رفتارهاي گروهي است كه در قالب هم كنشهاي مندرج در بطن جماعتها زمينه بروز مي يابد[2].

رفتار جمعي آن شكل از رفتار گروهي است كه در موقعيتهاي تعريف نشده و عاطفي ايجاد مي شود و توسعه مي يابد و توسط فرآيندي از كنش متقابل مشخص ميگردد. كه در آن اميال و خلقيات درباره موضوعات خاص كنش متقابل برانگيخته مي شوند، گسترش مي يابند، سازماندهي ميشوند بسيج ميگردند، رفتار جمعي را از آن شكل از رفتار گروهي كه بر حسب هنجارها و خطوط فرهنگ تثبيت شده ساخت اجتماعي سازماندهي مي شوند بايستي متمايز كرد[3].

رفتار جمعي به فعاليتي اجتماعي اطلاق ميشود كه تحت شرايط زودگذر بدون ساختار و بي ثبات به دليل فقدان آشكار هنجارهاي پذيرفته شده رخ ميدهد. رفتار جمعي غالبا عاطفي، غيرقابل پيش بيني و اتفاقي است و معمولا خارج از محدوده فعاليتهاي اجتماعي روزمره به وقوع مي پيوندد. اگر چه فقدان ساختار متعارف رفتارهاي جمعي مانع مطالعه آنها نمي شود ولي مي تواند اين مطالعه را بامشكل روبرو كند. بنابر آنچه از مجموع تعاريف فوق برداشت ميشود مي توان رفتار جمعي را رفتاري بدون ساختار عاطفي يا غيرمنطقي، غيرقابل پيش بيني، بي ثبات دانست، در تركيب و تعامل رفتار جمعي با بحران شهري از آنجا كه علل وقوع بحران شهري موضوعي مهم و پيچيده است، در اين زمينه علل جامعه شناسي، روان شناسي و روان شناسي اجتماعي را بايد مدنظر قرار داد. نظريه هاي انگيزشي از نظر تجربي و آزمايشي تا محدودة خاصي مورد تائيد قرار گرفته اند و براي اثبات سه نظريه ذيل، دلايل كافي وجود ندارد.

الف – نظريه سير قحقرايي زيست شناسي جنايي بر مبناي غريزه تهاجمي بنا گرديده و بحران شهري را پس رفتي به سمت رفتار حيواني ميداند.

ب – براساس نگرش سرايت اجتماعي روانكاوي، شركت كنندگان در بحران شهري به وسيلة ضمير ناخودآگاه، احساسات يا غرايز خود، هدايت ميشوند.

ج - بر طبق نگاه آسيب شناسي رواني، اشخاصي كه داراي ويژگيهاي مشابه يا شخصيت غيرعادي و رفتار آماده بوده و يا گروههايي كه در حاشيه جامعه قرار دارند، در شورشها شركت مي كنند[4] اين سه نظريه بر فرد متمركز ميگردند و تنوع رفتار و انگيزه هاي شورشيان را مورد توجه قرار ميدهند به طور مثال برخي از وضعيت هرج و مرج پيش آمده استفاده مي كنند و بعضي تماشاگر صحنه باقي مي ماند. اگر نگرشهاي جامعه شناختي، روان شناختي و روان شناسي اجتماعي به طور مستقل مورد استفاده قرار گيرند. تنها جنبه هاي خاصي از شورش را تبيين مي كنند. چند گانگي علل شورش و روش مديريت و جلوگيري از آن در حوزه اين نظريه ها واقع نمي شوند مگر اينكه با يكديگر تركيب گردند.