فهرست مطالب

عنوان صفحه

چكيده 1

مقدمه   2

فصل اول ـ آشنـايي  بـا زغال سنگ و بـررسي  اهميت آن در بـازار و جهان

1 ـ 1 ـ آشنايي          5

1 ـ 2 ـ چگونگي تجمع مواد گياهي     5

1 ـ 3 ـ چگونگي تبديل مواد گياهي به زغال   7

1 ـ 4 ـ مشخصات زغال       9

1 ـ 4 ـ 1 ـ خاكستر    9

1 ـ 4 ـ 2 ـ مواد فرار 9

1 ـ 4 ـ 3 ـ ارزش حرارتي     9

1 ـ 4 ـ 4 ـ خواص كك دهي 10

1 ـ 5 ـ انواع زغال سنگ       10

1 ـ 6 ـ آشنايي با زغال سنگ و مسائل آن    12

1 ـ 7 ـ اهميت زغال و مقايسه آن با ساير منابع انرژي       17

1 ـ 8 ـ تكنولوژي هاي بهره برداري از زغال سنگ 20

1 ـ 9 ـ تاريخچه زغال سنگ در ايران          22

1 ـ 10 ـ زمين شناسي زغال سنگ در ايران 23

1 ـ 11 ـ مقدار ذخاير زغالي ايران    25

1 ـ 12 ـ منابع و ذخاير زغال سنگ ايران     26

1 ـ 13 ـ نهشته هاي زغال سنگ جهان         32

فصل دوم ـ حادثه و تحليل آن           44

2 ـ 1 ـ حادثه از ديدگاه قانون          44

2 ـ 2 ـ حادثه از ديدگاه ايمني          44

2 ـ 3 ـ طبقه بندي حوادث در معادن زغال سنگ      45

2 ـ 4 ـ جمع حادثه ساز و پيشگيري به عمل آورده   47

2 ـ 5 ـ ايمني در معادن زغال سنگ ايران چگونه است ؟      49

2 ـ 6 ـ شرح حوادثي كه در معادن كرمان ( معدن باب نيزو ) منجر به كشته شدن چند نفر شده و توضيح علل حوادث     50

2 ـ 6 ـ 1 ـ گزارش حادثه 28/5/1372 كارگاه 57 تونل 1 معدن باب نيزو    50

2 ـ 6 ـ 2 ـ  مشخصات كارگاه 77 در لايه 16         50

2 ـ 7 ـ پيشنهاد مناسب جهت كاهش ميزان حوادث   51

2 ـ 8 ـ عواملي كه باعث خطر وقوع حادثه در معدنكاران بر حسب گروه سني مي شود. 52

2 ـ 9 ـ عواملي كه باعث خطر وقوع حادثه در معدنكاران بر حسب سابقه كار مي شود. 53

2 ـ 10 ـ  عوامـلي كه بـاعث خـطر وقوع حادثه در معدنكاران آمـوزش نديده مي شود.53

2 ـ 11 ـ عـواملي كه بـاعث خـطر وقوع حادثه در معدنكاران آمـوزش ديده مي شود.54

2 ـ 12 ـ عواملي كه باعث تقليل وقوع حادثه مي شود.         54

فصل سوم ـ تكنيك ايمني در معدن زغال    

3 ـ 1 ـ مسائل كلي مربوط به حفاظت كار و مقررات ايمني   57

3 ـ 2 ـ خدمات مقررات ايمني در معدن        57

3 ـ 3 ـ وظايف اصلي معاون مهندس كل      57

3 ـ 4 ـ حمل و نقل افراد در طول گالري هاي معدني          58

3 ـ 5 ـ مقررات ايمني به هنگام انتقال افراد در گالري هاي افقي      59

فصل چهارم ـ قوانين ايمني در معادن زغال سنگ

4 ـ 1 ـ سرويس كنترل و مراقبت      61

4 ـ 2 ـ باز كردن مناطقي كه در آنها آتش سوزي خاموش شده      61

4 ـ 3 ـ نظم و ترتيب كارهاي منطقه آتش سوزي     62

4 ـ 4 ـ پرسنل كارهاي انفجاري       62

4 ـ 5 ـ مواد انفجاري مورد استفاده 63

4 ـ 6 ـ رساندن مواد منفجره به محل كار     64

فصل پنجم ـ خطرات و عوامل مخرب و زيان بار در معادن

5 ـ 1 ـ آشنايي          66

5 ـ 2 ـ خطرات برق   68

5 ـ 3 ـ سيستم حمل و نقل     68

5 ـ 4 ـ خطرات معدن كاري   69

5 ـ 5 ـ خطرات ماشين آلات   70

5 ـ 6 ـ سر و صدا در معادن           71

5 ـ 7 ـ گاز رادون در معادن 71

5 ـ 7 ـ 1 ـ آشنايي     71

5 ـ 7 ـ 2 ـ پيدايش     72

5 ـ 7 ـ 3 ـ خطرات رادون     72

5 ـ 7 ـ 4 ـ واحدهاي اندازه گيري     73

5 ـ 8 ـ آتشباري        74

5 ـ 8 ـ 1 ـ آشنايي     74

5 ـ 8 ـ 2 ـ آتشباري در سنگ          74

5 ـ 8 ـ 3 ـ آتشباري در زغال          75

5 ـ 9 ـ آتش گرفتن گاز متان 76

5 ـ 9 ـ 1 ـ منابع آتش          76

5 ـ 10 ـ انفجار گرد زغال     77

5 ـ 11 ـ خودسوزي   82

5 ـ 12 ـ  ساير خطرات معادن زير زميني زغال       87

5 ـ 12 ـ 1 ـ كنترل طبقات      87

5 ـ 12 ـ 2 ـ ماشين آلات       89

5 ـ 12 ـ 3 ـ ايمن سازي حمل بار     89

5 ـ 12 ـ 4 ـ حمل و نقل افراد 90

5 ـ 12 ـ 5 ـ پياده رفتن افراد 90

فصل ششم ـ راه هاي پيشگيري از وقوع خطرات و حوادث در معادن

6 ـ 1 ـ پيش گيري و خاموش كردن آتش سوزي معدن       92

6 ـ 1 ـ 1 ـ قواعد كلي           92

6 ـ 1 ـ 2 ـ پيش گيري از بروز آتش سوزي هاي زير زميني به علت خودسوزي زغال 93

6 ـ 1 ـ 3 ـ خاموش كردن آتش سوزي هاي زير زميني      93

6 ـ 2 ـ احتياطات عمومي       94

6 ـ 3 ـ استفاده از آب در معادن       96

6 ـ 4 ـ آب و هواي زير زميني         97

6 ـ 4 ـ 1 ـ آشنايي     97

6 ـ 4 ـ 2 ـ دماي هوا 97

6 ـ 4 ـ 3 ـ رطوبت     97

6 ـ 4 ـ 4 ـ سرعت هوا         98

6 ـ 4 ـ 5 ـ اثر مجموعه دما ، سرعت و رطوبت       98

6 ـ 4 ـ 6 ـ كنترل آب و هوا   99

6 ـ 5 ـ جدا كردن و تصفيه گرد و غبار در زير زمين         102

6 ـ 5 ـ 1 ـ آشنايي     102

6 ـ 5 ـ 2 ـ مراكز توليد گرد و غبار   103

6 ـ 5 ـ 3 ـ روش مكشي       103

6 ـ 5 ـ 4 ـ تصفيه گرد و غبار          105

6 ـ 5 ـ 5 ـ صافي هاي پارچه اي      107

6 ـ 5 ـ 6 ـ صافي هاي استوانه اي    107

6 ـ 5 ـ 7 ـ نصب ماشين آلات          109

6 ـ 6 ـ آتشباري با تزريق آب          109

6 ـ 7 ـ آمپول هاي آب براي آتشباري          114

6 ـ 8 ـ تزريق آب      115

6 ـ 8 ـ 1 ـ عملي بودن اين روش      116

6 ـ 8 ـ 2 ـ تزريق آب در جبهه كار طولاني   117

6 ـ 9 ـ پيدايش گازها 117

6 ـ 10 ـ تشخيص گازها        119

فصل هفتم ـ چگونگي رعايت مسائل ايمني

7 ـ 1 ـ ايمني شخصي و تجهيزات ايمني       122

7 ـ 1 ـ 1 ـ آشنايي     122

7 ـ 1 ـ 2 ـ محافظت گوش     122

7 ـ 1 ـ 3 ـ محافظت چشم     123

7 ـ 1 ـ 4 ـ ماسك گرد و غبار          124

7 ـ 1 ـ 5 ـ ماسك انفرادي     124

7 ـ 1 ـ 6 ـ دستكش    125

7 ـ 1 ـ 7 ـ چكمه       125

7 ـ 1 ـ 8 ـ لباس        125

7 ـ 1 ـ 9 ـ نوبت كاري و اثر آن بر ايمني و تندرستي كاركنان        126

فصل هشتم ـ آتش سوزي هاي زير زميني و تشريح عمليات اطفاء حريق در تونل بيست معادن كارمزد            

8 ـ 1 ـ آشنايي          130

8 ـ 2 ـ ويژگي هاي حريق زير زميني           130

8 ـ 3 ـ راه هاي اطفاء حريق هاي زير زميني           131

8 ـ 4 ـ نحوه عمليات اطفاء حريق در تونل بيست      132

8 ـ 5 ـ شرح عمليات اطفاء حريق       132

8 ـ 6 ـ علت آتش سوزي       134

8 ـ 7 ـ مشكلات در حين اطفاء حريق           135

نتيجه گيري    137

پيشنهادات      138

منابع و مآخذ 139

چكيده

زغال سنگ از بقاياي گياهاني است كه در دوران هاي گذشته زمين شناسي رشد و نمو داشته اند به وجود آمده است.

در ايران زغال سنگ قابل استخراج منحصراً مربوط به دوره هاي ترياس و ژوراسيك است. خاكستر موجود در زغال سنگ همچنين در كك عامل منفي است و باعث مي شود كه اولاً درصد ماده قابل احتراق در كك كم گردد و ثانياً براي اينكه ذوب گردد احتياج به حرارت اضافي دارد. بنابراين كوره موقعي كه با ككي كه داراي خاكستر زياد باشد كار كند راندمان آن كم مي شود و مصرف كك افزايش مي يابد لذا براي بدست آوردن كك خوب لازم است خاكستر موجود در زغال سنگ از 11 درصد تجاوز نكند و زغال هايي كه بيشتر از اين مقدار خاكستر دارند قبل از مصرف در كك سازي بايد از خاكستر اضافي پاك شوند . بحث ايمني در معادن ، يكي از مهمترين مباحث ، بلكه اصلي ترين عامل در سودآوري طرح هاي معدني است.

امروزه در دنياي تكنولوژي حفظ جان پرسنل ، ابزار و ماشين آلات و تعيين تداوم توليد بهتر در شرايط ايده آل مد نظر مي باشد. بديهي است كه راندمان بالا در هر صنف توليدي زماني به دست مي آيد كه تمامي پرسنل و دستگاه هاي ذيربط از حداقل آسايش و ايمني فكري و كاري برخوردار باشند.

از عوامل زيان بار جاني و مخرب موجود در معدن مي توان به گرد و غبار ، آتش سوزي ، سر و صداي زياد و غير قابل كنترل ، تهويه ناقص ، عدم رعايت ايمني در حمل و نقل با واگنها ، فقدان روشنايي ، عدم لق گيري بعد از آتشباري ، طراحي نادرست ديواره ها و نگهداري آنها ، رطوبت ، دماي هوا و … اشاره نمود. در اين پايان نامه موارد زيان بار فوق براي معادن زير زميني و علي الخصوص معادن زغال تفكيك و شرح داده شده است.

در معادن زير زميني مسائلي مانند آب و هواي زير زميني ، جدا نمودن و تصفيه گرد و غبار ، تهويه ، آتشباري ، گرد زغال و انفجار گاز آن و ساير خطرات معادن زير زميني به تفصيل شرح داده شده است و در نهايت رعايت مسائل ايمني شخصي و تجهيزات ايمني در معادن زغال شرح داده شده است.

مقدمه

در اغلب كارگاه هاي بزرگ ساختماني و معادن شعارهايي با مضمون : «اول ايمني بعد كار» ، و مانند آن به چشم مي خورد . بررسي ها نشان مي دهد كه عمليات اجرايي پروژه هاي معدني يا عمراني بزرگ اغلب همراه با تلفات جاني ناشي از كار بوده است. بررسي حجم عظيم حوادث منجر به نقص عضو و حوادث آسيب رسان يا بيماري زا، اهميت مسئله را بيش از پيش روشن مي سازد. متاسفانه بخش قابل توجهي از اين حوادث به نحوي مربوط به بي احتياطي و بي دقتي كارگران معدن مي باشد . در كشورهاي صنعتي براي مقابله با اين حوادث اقدامات متنوعي از جمله تدوين استانداردها و دستور العمل هاي ايمني و بهداشت و نظارت مستمر بر اجراي صحيح آنها و بالاخره آموزش مستمر كاركنان به اجرا در مي آيد . از آن جمله مي توان آيين نامه ايمني ايمني و بهداشت در معادن را نام برد كه در سال 1986 توسط دفتر بين المللي كار در ژنو ارائه شده است . در كشور ما نيز از سال ها پيش جزوه هاي آموزشي ايمني محيط كار توسط وزارت كار و همچنين متوليان بخش هاي مختلف صنعت و معدن كشور تهيه شده است. اين راهنماها معمولاً ايمني و بهداشت را از ديد عمومي مورد توجه قرار مي دهند . امروزه به دليل پيچيدگي و تخصصي شدن كارها ، هر فعاليت حرفه اي از استاندارد ايمني خاص خود برخوردار مي باشد ، از طرفي دستورالعمل ها و استانداردها بايد هر چند سال يكبار روزآمد شوند تا بتوانند شرايط تحول و تغيير محيط كار را از نظر سطح تكنولوژي و يا روش هاي اجرايي  جوابگو باشند.

مؤسسه استـاندارد و تحقيقات صنعتي ايران طبق قانـون ، متولي تهيه استانداردهاي ملي ، به خـصوص در مورد مصنوعات و توليدات است .  تهيه دستورالعمل ها و استانداردهاي مربوط به فعاليـت هاي عمراني و مـعدني اغلب تـوسط وزارتخانه هاي مربوط انجام مي شود .  به عـنوان مثـال استانداردها و دستورالعمل هاي صنعت آب كشور توسط مركز استانداردهاي وزارت نيـرو تدوين شده و پـس از تاييد سـازمان برنامه و بـودجه به صورت استاندارد ملي ابلاغ مي شود.

به همين ترتيب وزارت معادن و فلزات در زمينه تدوين راهنماها و دستورالعمل هاي مربوط به صنعت معدن كاري فعاليت هايي را آغاز نموده است. كانون معادن ايران عمدتاً در ارتباط با مالكيت و حقوق معدني است و فاقد مطالبي در مورد ايمني در عمليات معدن كاري مي باشد. با توجه به نبود يك دستورالعمل مشخص در اين زمينه ، نقش بازرسين و مسئولان ايمني معادن مشكل مي شود.

در چنين شرايطي بازرس يا مسئول ايمني معدن ، به جاي آنكه مجري قانون موجود باشد ، ممكن است در مواردي خود مجبور به ارائه دستورالعمل يا روش كار گردد.

صنعتـگران  كشور ما در انـجام  فعاليت هاي  خود  نـياز  مبرمي به دستاوردهاي تكنــولوژي  نوين دارند  و علاوه بر آن  بايـد  با روش بكار گيري  اين  دستگاه ها  و شيوه هاي نـوين  انجام كار آشنـا شوند .  بـا تـوجه به  همين مـطالب  اينجانب  بر خـود واجب  دانـسته كه ضمن  ارائه مـطالبي جـامع در خـصوص ايـمني  در مـعادن زيـرزميني  بـالاخص   زغال سنگ كه حاصل جمع آوري مطالب ارزشمندي از كتب مختلف مي باشد و هديه ارزشمندي به جامعه مهندسين معدن و استادان گرامي اين رشته تقديم كنم.