چکیده

مقدمه :خودآسیب رسانی به دو دسته مستقیم مانند خودجرحی بدون خودکشی و غیرمستقیم مثل خطرجویی و سوء مصرف مواد تقسیم­بندی می­شود. اهداف این مطالعه عبارت بودند از 1)بررسی تجربه زیسته و پدیدارشناسی خودآسیب رسانی در نوجوانان ایرانی، 2)سنجش مدلی مبتنی بر شواهد تجربی از عوامل خطر و انگیزه های روان شناختی و اجتماعی خودآسیب رسانی،3) مقایسه خودآسیب رسانی مستقیم و غیر مستقیم و ارتباط آن ها با اقدام  و احتمال خودکشی. روش: از یک طرح ترکیبی از نوع لانه­ای استفاده شد. در بخش کیفی 20 شرکت کننده از موقعیت­های بالینی و غیربالینی و در بخش کمی 240 شرکت کننده از موقعیت های بزهکار و آزاردیده بررسی شدند.در بخش کیفی از روش مصاحبه و در بخش کمی از ابزارهای سیاهه خود آسیب رسانی، مقیاس انگیزه های خودآسیب رسانی، مقیاس مشکلات تنظیم هیجانی، مقیاس خودانتقادی، پرسشنامه قلدری/قربانی و مقیاس الگوگیری از خودجرحی همسالان استفاده شد. داده­های بخش کیفی با روش پدیدارشناسی توصیفی ( روش کلایزی) و داده های بخش کمی با روش مدل سازی معادلات ساختاری، تحلیل عاملی اکتشافی و تجزیه و تحلیل واریانس دوراهه تحلیل شدند.

نتایج: از مصاحبه­ها سه خوشه اصلی شامل معانی خودآسیب­رسانی، انواع خودآسیب­رسانی(رهایی­بخش و قدرت­بخش) و علل روان­شناختی و علل محیطی شناسایی شد. از نظر نوجوانان، خودآسیب­رسانی مستقیم زخمی بدون درد است که با هدف  غلبه بر تعارض­های ارتباطی شدید، انتقال یک پیام اجتماعی تاثیرگذار یا رهایی از هیجان­های طاقت فرسا استفاده می­شود. یافته­های بخش کمی نیز نشان داد نقایص تنظیم هیجانی، خودانتقادی و الگوگیری از خودجرحی همسالان به صورت معنی­داری در قالب یک مدل تحلیل مسیر فروانی خودآسیب­رسانی مستقیم را پیش بینی می­کنند. هشت انگیزه خودآسیب­رسانی مستقیم عبارت بودند از پذیرش­گروهی، تنظیم­هیجان، ابرازآشفتگی، اثبات­خود، ضد­خودکشی، ضد تجزیه­ای،تمایز­خود­از دیگران و انتقام گرفتن. از لحاظ نقص در مهارت­های تنظیم هیجانی و خودانتقادی تفاوتی بین خودآسیب­رسانی مستقیم و غیر مستقیم وجود ندارد. هر چند افکار خودکشی گروه با خودآسیب­رسانی غیر مستقیم بیشتر است؛ اما آمادگی نوجوانان با خودآسیب­رسانی مستقیم به دلیل تکانشوری زیاد برای  اقدام خودکشی بیشتر است. اقدام خودکشی با خودآسیب­رسانی مستقیم رابطه دارد؛ اما با برخی از انواع خودآسیب­رسانی غیرمستقیم مانند سوء مصرف مواد و خطرجویی جنسی نیز رابطه دارد.

نتیجه­گیری: نوجوانان ایرانی خودجرحی را بیشتر در نقش یک پیام اجتماعی موثربرای اعتراض و رهایی از تعارض­های بین­فردی ادراک می­کنند. نقایص کنترل تکانه نوجوانان را مستعد آسیب به خود می­کند و خود انتقادی به ویژه از نوع خودبی­کفایت­پنداری مکانیسمی است که تبیین­کننده رابطه نقص کنترل تکانه و خودآسیب­رسانی است و خودجرحی همسالان به صورت مستقیم بر روی فراونی خودجرحی نوجوان اثر­گذار است. شباهت خودآسیب رسانی مستقیم و غیرمستقیم از لحاظ نقایص تنظیم هیجانی و خودانتقادی ممکن است به این معنا باشد که آنها دارای ریشه های مشترکی هستند. احتمال خودکشی هر دو گروه با خودآسیب رسانی مستقیم و غیر مستقیم به یک اندازه است. براساس یافته­ها می­توان پیشنهاد داد که نقص کنترل تکانه و افکار خودکشی را باید مهمترین حوزه هایی در نظر گرفت که باید در کاهش احتمال خودکشی نوجوانان با خودآسیب­رسانی مستقیم و غیرمستقیم در نظر گرفته شوند.

 کلیدواژه­ ها: خودآسیب­رسانی، خود جرحی، اقدام خودکشی،تنظیم هیجانی، خود انتقادی، همسالان