تأملي در مفهوم و عملکرد پاتوق در فضاي شهري، ماندن درفضا

تأملي در مفهوم و عملکرد پاتوق در فضاي شهري، ماندن درفضا

نويدسعيدي رضواني

دکتراي شهرسازي

زهرا شش پري

شهرساز

اين مطلب نگاهي منتقدانه دارد به يکي ديگر از ظرفيت هاي عمومي فضاي شهري براي بهبودکيفي کارکرد شهرهاي ما؛ ظرفيتي که مي تواند فضاهاي شهري راسرزنده کند و حس تعلق خاطر شهروندان را به شهرافزايش دهد؛ ظرفيتي به نام «پاتوق».

مهم ترين بخش از فضاي شهري، فضاي هاي عمومي است که متاسفانه در شهرها نقش آن روزبه روز کمرنگ تر مي شود. سرزندگي و پويايي يک فضاي شهري و در مقابل، ملال انگيز بودن آن، بازتاب شمار نوع فعاليت ها و اتفاقاتي است که در فضا رخ مي دهد. بنابراين براي ايجاد سرزندگي ابتدا بايد به شناسايي فعاليت ها بپردازيم . براساس طبقه بندي يان گل (Jan Gehl) شهرساز انگليسي، مي توان فعاليت ها را به لحاظ اجباري يا اختياري بودن به سه دسته تقسيم کرد که عبارتند از: فعاليت هاي ضروري (مانند رفتن به مدرسه يا محل کار، منتظر ماندن در ايستگاه اتوبوس، خريد کردن و...)، فعاليت هاي انتخابي (مانند رفتن به پارک، تفريح، خريد تفنني ) و فعاليت هاي اجتماعي (مانند تماشا کردن ديگران، صحبت کردن، جلب توجه کردن و...). فعاليت هاي ضروري، بدون ارتباط با کيفيت محيط فيزيکي انجام مي شوند درحالي که فعاليت هاي انتخابي به اين بستگي دارد که فضا چه چيزي براي ارائه به افراد دارد و افراد را به چه اعمالي در آن وا مي دارد. هرچه فضا بهتر باشد فعاليت هاي انتخابي بيشتري در آن صورت مي پذيرد و طول مدت فعاليت هاي ضروري نيز درآن افزايش مي يابد. فعاليت هاي اجتماعي که شامل بازي کودکان، احوالپرسي، گفت وشنود، انواع فعاليت هاي جمعي و ديدن و شنيدن افراد ديگر مي شود، نتيجه کيفيت و مدت دوام انواع ديگر فعاليت هاست زيرا زماني رخ مي دهد که افراد يکديگر را در شرايط خاص ملاقات مي کنند.

هنگامي که تمام انواع فعاليت ها با ترکيب و تکميل يکديگر رخ دهند، فضاهاي جمعي شهرها معني دار و جذاب مي شوند (گل، ص ٣-٨). نکته اصلي و مهم در اين رابطه موضوع «ماندن» در فضاست .

ضرورت پاتوق ها

قبل از پرداختن به اين که چه عواملي موثر برعملکرد پاتوق هاست، پاسخگويي به اين سوال به نظر ضروري مي رسد که چرا نياز به پاتوق داريم و تاثيرات مثبت پاتوق چه مي تواند باشد. جواب اين سوال با نگاهي به ويژگي هاي شهرهاي امروز روشن مي شود. در اين شهرها تراکم روزبه روز افزايش مي يابد و امکان تعامل در فضاي بسته کاهش مي يابد، روابط همسايگي تضعيف شده و در کلانشهرها از افقي به عمودي تبديل شده است يعني در ساختمان هاي ميان مرتبه و بلندمرتبه همسايگان تنها روابط محدودي با هم آپارتماني هاي خود دارند و حتي گاهي ساکنان ساختمان هاي بلافصل خويش را نمي شناسند. از اين رو ايجاد پاتوق ها در محله ها مي تواند تحکيم کننده روابط همسايگي و تقويت کننده همکاري بين آن ها باشد که موجب سرزنده تر شدن فضاهاي شهري و همچنين رونق کسب وکار صاحبان مشاغل اطراف شود.

ويژگي هاي پاتوق مطلوب

برخورداري از تسهيلات مناسب جهت نشستن مثل سکو، نيمکت، پله وجاهايي براي تکيه دادن يکي از ويژگي هاي مهم پاتوق مطلوب است . به همان نسبت که بهره مندي از اين ويژگي ها نيز در موفقيت يا عدم موفقيت هر پاتوقي عاملي موثر است :

راهکارهايي براي بهبودعملکردپاتوق ها

پاتوق ها در کنار ساير فضاهاي باز شهري نظير ميدان گاه ها (پلازاها)، پياده راه ها، پارک ها و... از ضروريات زندگي شهري هستند و توليد و تقويت آن ها ضروري است اما براي آن که مورد استقبال شهروندان قرار گيرند و عملکرد موثرتري داشته باشند بايد با توجه به راهکارهاي زير طراحي و مديريت و تقويت شوند:

- حفظ و تقويت پاتوق هاي موجود و دخالت محدود در آن ها براي بهبود عملکرد و نه مديريت آن ها از بالا.

- مشارکت دادن مردم در طراحي پاتوق هاي جديد و بهسازي پاتوق هاي قبلي .

منابع

- آمار پژوهان نوانديش، ارزيابي تاثيرات اجتماعي پروژه پاتوق محله بريانک، کارون شمالي و کارون جنوبي، گزارش مديريتي، اداره کل مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران - معاونت اجتماعي و فرهنگي شهرداري منطقه ١٠ – ١٣٩٠.