اثر چرخۀ بازار سرمايه بر رفتار الگوهاي پيش‌بيني درماندگي مالي

چکيده

هدف اين پژوهش، بررسي تأثير چرخۀ بازار سرمايه بر رفتار الگوهاي پيش‌بيني درماندگي مالي است . بدين منظور اطلاعات ٢١١ شرکت درماندة منتخب بر اساس معيارهاي خاص درماندگي و ٢١١ شرکت سالم پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در فاصله بين سال‌هاي ١٣٨٤ الي ١٣٩٣، مورد استفاده قرار گرفته است. برآورد الگو با استفاده از ٣٥ شاخص منتخب و براي دو دورة رکود و رونق بازار سرمايه انجام گرديد. در اين مطالعه، از فيلتر هادريک - پراسکات براي تعيين چرخۀ بازار سرمايه و از روش‌هاي رگرسيون لجستيک و ماشين بردار پشتيبان براي پيش‌بيني درماندگي مالي استفاده گرديده است . نتايج پژوهش نشان مي‌دهد که رفتار الگوهاي پيش‌بيني درماندگي مالي هم به لحاظ متغيرهاي اثرگذار و هم به لحاظ توانايي پيش‌بيني در دوره‌هاي رکود و رونق، متفاوت از يکديگر بوده و تحت تأثير چرخۀ بازار سرمايه قرار مي‌گيرد. همچنين روش ماشين بردار پشتيبان نسبت به روش رگرسيون لجستيک از قدرت پيش‌بيني بالاتري برخوردار است .

واژه‌هاي کليدي: چرخۀ بازار سرمايه، درماندگي مالي، رگرسيون لجستيک، ماشين بردار پشتيبان.

مقدمه

بنگاه‌هاي تجاري در عصر حاضر در محيطي به شدت رقابتي و متغير فعاليت ميکنند. در اين محيط رقابتي، آن دسته از شرکت هايي که نمي‌توانند خود را با فرآيند رشد و توسعه شرکت‌هاي پيشرو هماهنگ کنند به تناوب از گردونه رقابت خارج شده و ورشکسته مي‌شوند. با توجه به هزينه‌هاي ورشکستگي ١ که به سرمايه گذاران، اعتباردهندگان، بازار سرمايه و به عبارت ديگر کل اقتصاد تحميل مي‌شود، صاحبان سرمايه به دنبال روش هايي هستند تا بتوانند وضعيت مالي شرکت را قبل از اينکه به مرحلۀ ورشکستگي برسد، پيش‌بيني کنند. مرحلۀ قبل از ورشکستگي اصطلاحا مرحلۀ درماندگي ٢ مالي ناميده مي‌شود.

مباني نظري پژوهش

درماندگي مالي

نشانه‌هاي خطر ترديد دربارة تداوم فعاليت واحد مورد رسيدگي مي‌تواند از صورت‌هاي مالي يا منابع ديگر به دست آيد. فزوني کل بدهيها بر کل داراييها يا فزوني بدهيهاي جاري بر داراييهاي جاري، نامساعد بودن نسبت‌هاي مالي اصلي، زيان‌هاي عمدة عملياتي، نپرداختن سود سهام يا تعويق (طولاني) در پرداخت آن و ناتواني در پرداخت به موقع حساب‌هاي پرداختني تجاري، نمونه‌اي از اين نشانه ها هستند (بهرامفر و همکاران، ١٣٨٤).

چرخۀ بازار سرمايه و درماندگي مالي

لغت نامۀ مالي فارلکس ١٧ چرخۀ بازار سرمايه را بازة زماني تعريف مي‌کند که در آن بازه، بازار سرمايه شاهد رشد و سپس تنزل و مجددا رشد ارزش سهام است ؛ به عبارت ديگر، بازه‌اي که در آن يک حرکت سينوسي از بازار سرمايه نمايان مي‌شود چرخۀ بازار شامل يک دورة رکود- رونق- رکود و يا يک دورة رونق -رکود- رونق رخ مي‌دهد.

فرضيه : چرخۀ بازار سرمايه بر رفتار الگوهاي پيش‌بيني درماندگي مالي مؤثر است .

پيشينۀ پژوهش

پيشينۀ پژوهش‌هاي انجام شده در خارج و داخل کشور در حوزة اين مطالعه به شرح زير است :

 هال (٢٠٠٧) به بررسي تأثير چرخۀ تجاري بر احتمال ورشکستگي پرداخته و نتيجه مي‌گيرد که يک شرکت زماني که در دورة رکود قرار دارد، نسبت به زماني که در دورة رونق است، بيشتر احتمال دارد که دچار ورشکستگي شود. تينگ و لين (٢٠١١)، با در نظر گرفتن ٥٨ نسبت مالي و مراحل چرخۀ تجاري اقدام به پيش‌بيني ورشکستگي با روش‌هاي رگرسيون لجستيک ١٩، ماشين بردار پشتيبان ٢٠ و شبکه عصبي مصنوعي نمودند. نتايج تحقيق آنها حاکي از توانايي بالاي ماشين بردار پشتيبان در پيش‌بيني ورشکستگي است . ليزانو و همکاران (٢٠١١)، با بررسي اثر چرخۀ تجاري بر پايداري الگوهاي پيش‌بيني ورشکستگي دريافتند که ساختار الگوهاي پيش‌بيني ورشکستگي در موقعيت‌هاي چرخۀ تجاري متفاوت است .

روش شناسي پژوهش

پژوهش حاضر در جامعۀ شرکت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام گرديده است . قلمرو زماني مورد مطالعه نيز دوره ١٠ ساله مربوط به بازة زماني ١٣٨٤ الي ١٣٩٣ است در اين بازه، معيارهاي عمومي انتخاب نمونه عبارتند از:

١. اطلاعات مورد نياز جهت محاسبۀ متغيرهاي تحقيق در مورد آن شرکت ها، در طول دورة تحقيق در دسترس باشد.

٢. سال مالي شرکت مختوم به ٢٩ اسفند ماه باشد و شرکت در دورة مورد مطالعه، سال مالي خود را تغيير نداده باشد.

٣. شرکت‌هاي واسطه گري مالي نظير سرمايه گذاريها و بانک ها به دليل ماهيت خاص شان حذف شده اند.

همچنين بر اساس شرايط خاص درماندگي، شرکت هايي به عنوان درمانده انتخاب شده اند که حداقل يکي از معيارهاي زير را دارا باشند (منصورفر و همکاران، ١٣٩٤):

تعيين چرخۀ بازار سرمايه

يکي از روش‌هاي تعيين و درک وضعيت کلي بازار سرمايه، نگاه به چرخۀ بازار سرمايه است . در پژوهش حاضر، چرخۀ بازار سرمايه به منزلۀ نماي کلي بازار سرمايه در نظر گرفته شده است . براي محاسبه چرخۀ بازار سرمايه، متناسب با فرآيند محاسبه چرخۀ تجاري از توليد ناخالص داخلي، از فيلتر هادريک -پراسکات و شاخص کل بازار سرمايه استفاده مي‌شود. در اين روش فرض بر اين است که شاخص کل بازار سرمايه از سه جزء روند بلندمدت، نوسان‌هاي چرخه‌اي و حرکات نامنظم تشکيل شده است .

متغيرهاي پژوهش

درماندگي مالي

متغير وابسته تحقيق حاضر (که در الگوهاي هوش مصنوعي اصطلاحا متغير خروجي ناميده مي‌شود)، درماندگي مالي است . به منظور کمي کردن اين متغير، چنانچه شرکتي يکي از شرايط درماندگي مالي بر اساس شرايط اختصاصي تبيين شده در بخش نمونه گيري تحقيق را داشته باشد، عدد يک به اين متغير اختصاص يافته و عدد اين متغير در شرکت‌هاي همتاي فاقد شرايط درماندگي مالي که به عنوان شرکت‌هاي سالم انتخاب شده اند، صفر است .

شاخص‌هاي مالي

شاخص‌هاي مالي به عنوان پرکاربردترين و مؤثرترين متغيرهاي پيش‌بيني کننده ورشکستگي و درماندگي مالي محسوب مي‌شوند. در پژوهش حاضر و براي استخراج الگوي اوليه از ٢٧ نسبت مالي به عنوان شاخص‌هاي مالي استفاده شده در پژوهش خي21 و همکاران (٢٠١١) در ٤ گروه شامل شاخص‌هاي سودآوري، ايفاي تعهدات، فعاليت و جريانات نقدي استفاده مي‌گردد.

شاخص‌هاي پايداري رشد

خي و همکاران (٢٠١١) بيان ميکنند شرکت‌هاي سالم نسبت به شرکت‌هاي درمانده، توانايي بيشتري در ايجاد و حفظ فروش و سودآوري دارند. به اعتقاد آنان، درماندگي شرکت ها با کاهش فروش، کاهش سودآوري، فروش داراييهاي ثابت و به تحليل رفتن سود انباشته و تبديل آن به زيان انباشته همراه است . در پژوهش حاضر از ٥ متغير مرتبط با درماندگي مالي به عنوان شاخص‌هاي پايداري رشد استفاده مي‌شود.

شاخص توانايي مديريت

جستل و همکاران ٢٧، (٢٠٠٦) معتقدند که مديريت ضعيف به عنوان يکي از اساسيترين عوامل درماندگي مالي شرکت هاست . از اين رو محسني و همکاران (١٣٩٢) با اضافه نمودن متغير کارايي مديريت به مجموعه نسبت‌هاي مالي دريافتند که وجود متغير کارايي در الگوي پيش‌بيني درماندگي مالي، توانايي آن را به طور قابل ملاحظه‌اي افزايش مي‌دهد. در پژوهش حاضر از متغير کارايي شرکت به عنوان شاخص توانايي مديريت استفاده مي‌شود.

شاخص حسابرسي

شليفر و ويشني ٢٩، (١٩٩٧) و الومي و گوئيي ٣٠، (٢٠٠١) معتقدند که اظهارنظر غير مقبول حسابرس نشانه‌اي از وجود برخي مشکلات در شرکت بوده و مي‌تواند در پيش‌بيني درماندگي مالي شرکت ها مؤثر واقع شود

.

شاخص رقابت پذيري

مواجهۀ شرکت با شرايط درماندگي همواره با کاهش سود، کاهش فروش و کاهش جريانات نقدي ورودي همراه است . اوپلر و تيتمان (١٩٩٤) بيان ميکنند که در شرکت‌هاي درمانده، کاهش توان سودآوري شرکت ناشي از کاهش سهم شرکت از بازار محصولات است و اين گونه شرکت ها به مرور توان رقابت پذيري خود را از دست مي‌دهند.

تحليل عاملي مؤلفه‌هاي اصلي ٣١

به منظور تلخيص متغيرها از الگوي تحليل عاملي مؤلفه‌هاي اصلي استفاده مي‌گردد.

هدف اصلي اين تحليل، تلخيص تعداد زيادي از متغيرها در تعداد محدودي از عامل ها براي اهداف پيش‌بيني است، به طوريکه کمترين ميزان از دست رفتن اطلاعات را داشته باشيم تا در نهايت، تلخيص متغيرها و دستيابي به تعداد محدودي متغير براي اهداف پيش‌بيني ميسر شود.

يافته‌هاي پژوهش

آمار توصيفي

بررسي اطلاعات آمار توصيفي در سال درماندگي نشان مي‌دهد که ميانگين ٥ گروه شاخص‌هاي مالي و پايداري رشد در شرکت‌هاي سالم نسبت به شرکت‌هاي درمانده در هر دو دورة رکود و رونق بازار سرمايه به طور معناداري از مقادير بالاتر برخوردار است .

نتايج آزمون فرضيه

جدول شمارة ٣ نتايج حاصل از اجراي الگوي پيش‌بيني در رگرسيون لجستيک با تابع لاجيت در دورة رکود بازار سرمايه را نشان مي‌دهد. بر اين اساس، الگوهاي کلي به دست آمده در هر سه دوره سال درماندگي، يک سال قبل از درماندگي و دو سال قبل از درماندگي معنادار هستند.

بررسي اعتبار الگو

به منظور بررسي اعتبار و توانايي الگوي رگرسيون لجستيک با استفاده از شاخص‌هاي منتخب، نتايج آن با روش ماشين بردار پشتيبان مقايسه مي‌گردد.

نتيجه گيري و پيشنهادها

هدف اين پژوهش، بررسي تأثير چرخۀ بازار سرمايه بر رفتار الگوهاي پيش‌بيني درماندگي مالي است . بدين منظور، با استفاده از شاخص کل بازار سرمايه و به کمک فيلتر هادريک -پراسکات، دورة مورد مطالعه (١٣٩٣-١٣٨٤) به دو دورة رکود و رونق بازار تقسيم گرديد.

منابع

بهرام فر، نقي ؛ مهراني، ساسان ؛ غيور، فرزاد (١٣٨٤). بررسي رابطۀ بين نسبت‌هاي نقدينگي سنتي و نسبت‌هاي حاصل از صورت جريان وجوه نقد جهت ارزيابي تداوم فعاليت شرکت ها، مجلۀ بررسيهاي حسابداري و حسابرسي، ١٢(٤٠)، ٣١٨.

خليفه سلطاني، سيد احمد؛ اسماعيلي، فاطمه (١٣٩٣). تأثير چرخه تجاري بر پايداري مدل‌هاي پيش‌بيني ورشکستگي. پژوهش‌هاي تجربي حسابداري، ٤(١٣)، ٢٢-١.

محسني، رضا؛ آقا بابايي، رضا؛ محمد قرباني، وحيد (١٣٩٢). پيش‌بيني درماندگي مالي با بکار بردن کارايي به عنوان يک متغير پيش‌بيني کننده . فصلنامۀ پژوهش ها و سياست‌هاي اقتصادي، ٢١(٦٥)، ١٤٦-١٢٣.

مرادي، مهدي؛ فلاحي، محمدعلي؛ سلطانيان، زهره (١٣٨٧). اثر چرخه‌هاي بازار سرمايه بر واکنش سرمايه گذاران نسبت به تغييرات غيرمنتظره اقلام تعهدي، مجله دانش و توسعه، ١٥(٢٥)، ٦٦-٤٩.