قسمتی از متن:

مفهوم ژئوپلیتیک

ژئوپلیتیک که معادل فارسی آن «سیاست جغرافیایی» است، رویکردی در سیاست بین­الملل است که سعی دارد رفتار سیاسی و توانایی­های نظامی را بر حسب عوامل محیطی توضیح دهد. بر اساس این رویکرد، ژئوپلیتیک با درجات مختلف، بیانگر تأثیر قطعی جغرافیا بر امور تاریخی و سیاسی است. ژئوپلیتیک توجه خود را بر عوامل جغرافیایی که در شکل گیری سیاست ها مؤثرند معطوف می دارد. در عین حال، ژئوپلیتیک یک نشان مشخص چند بعدی جهانی نیز دارد که بیشتر دیدنی است تا لفظی و شفاهی و بیشتر عینی و مستقل است تا ذهنی و خیالی.اصولاً ژئوپلیتیک به دنبال بررسی این موضوع است که چگونه فاکتورهای جغرافیایی، از جمله سرزمین، جمعیت، موقعیت استراتژیک منابع طبیعی و غیره بر روابط بین کشورها و تلاش آنان برای کسب قدرت و استیلا بر دیگران مؤثر است.ژئوپلیتیک در واقع، فن و هنر دولتمداری و سازماندهی و اداره بهینه دولت به شمار می­رود. این در حالی است که هر گونه تعاملات فضایی در یک سرزمین، در ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم انسان با مکان و محیط اطراف او شکل می­گیرد؛ یعنی هر مکان جغرافیایی در استفاده انسان از مکان و تأثیر عقاید و افکار، رویکردها، سیاست، فرهنگ، آداب و رسوم و دیگر خصایص زندگی انسانی بر روی محیط جغرافیایی، ماهیت پویای خود را نشان می­دهد.ژئوپلیتیک از زمان وضع واژه آن توسط کیلن در سال 1899 م تاکنون، ضمن اینکه دچار فراز و نشیب بوده است از نظر مفهومی نیز دچار شناوری بوده و نتوانسته است از شفافیت و ثبات نسبی برخوردار شود. این امر بر ابهام آن افزوده، بطوریکه تعریف نسبی جامعی که بتواند به هویت علمی آن کمک نماید ارایه نشده است. در تعاریفی که تاکنون از ژئوپلیتیک به عمل آمده، غلبه با آنهایی بوده که سعی داشته اند از آن به عنوان دانش مطالعه رابطه یکسویه و جبری تاثیر عوامل جغرافیایی بر سیاست یاد کنند. هر چند تعاریف محدودتری در خصوص رابطه دو طرفه بین آنها و نیز تحلیل فضایی مناسبات و ساختار قدرت و رقابت جهانی نیز ارایه شده است، لکن همه آنها فاقد جامعیت نسبی بوده و هر کدام بخشی از موضوع را مورد توجه قرار داده اند. در این مقاله نگارنده ضمن بررسی قریب به 20 مورد تعریف ارایه شده از سوی صاحبنظران خارجی و ایرانی درباره ژئوپلیتیک، تعریف جدیدی را بر پایه ارتباط متقابل سه عنصر جغرافیا، قدرت و سیاست ارایه می دهد که نسبت به تعاریف دیگر از جامعیت بیشتری برخوردار است. آنگاه تعریف مزبور را در قالب یک مدل سه وجهی توضیح بیشتری می دهد.( حافظ نیا،1383، 25)علم ژئوپلیتیک به بررسی نقش عوامل محیط جغرافیایی در سیاست می پردازد.از زمان عنوان شدن واژه ژئوپلیتیک، معنای تقابل قدرت با یک سرزمین و انسان هایی که در آن سکونت دارند مطرح بوده است و خلاصه اینکه این واژه نقشی بسیار اساسی در تولید قدرت داشته است.برای آگاهی بیشتر مفاهیمی از این واژه در منابع مختلف ذکر می شود.در فرهنگنامه فرانسوی روبر(1965) درباره واژه ژئوپلیتیک آمده است:ژئوپلیتیک علمی است که به مطالعه روابط بین داده های طبیعی ،جغرافیا و سیاست حکومت ها می پردازد.در فرهنگنامه لاروس(1962)چنین تعریف شده است:مطالعه روابطی که هر کشور به وسیله آن سیاست هایش را با قوانین طبیعی به هم پیوند می زند و در این پیوند قوانین طبیعی از عوامل دیگر،تعیین کننده ترند.سائول بی.کوهن در کتاب خود با عنوان جغرافیا و سیاست در جهان تقسیم شده (1973) نوشت :عصاره ژئوپلیتیک مطالعه روابطی است که میان سیاست بین المللی،قدرت و مشخصات جغرافیایی برقرار می شود. ژئوپلیتیک علم بررسی تأثیر عوامل جغرافیایی بر سیاست یا بررسی رابطه بین جغرافیا و سیاست است.رشته ای که به مطالعه نقش محیط جغرافیایی در تصمیم گیریهای سیاسی می پردازد،مثل تصمیم گیریهای در مورد نقش آفرینی و رقابتهای سیاسی منطقه ای و جهانی از طریق استفاده از امکانات محیط جغرافیایی.شبه علم یا نظریه ای که سیاست را وابسته به عوامل یا محیط جغرافیائی می کندو غالباّ دست آویز افراطی ترین نظریه پردازان شوینیست و امپریالیسم بوده و هدف اصلی آن،موجه ساختن اشغال زمینهای بیگانه و برده کردن سایر خلق ها است. درسال 1897یک آلمانی بنام فریدریش راتسل (1900-1848)کتابی در جغرافیای سیاسی منتشر کرد که بعدها شاگردان او این رشته جدیدرا ژئوپلیتیک نامیدند.راتسل اعتقاد داشت که دولت موجود زنده ای است که با تغذیه (گسترش سرزمینش)قادر به زندگی است(آقابخشی و افشاری راد،1386، 270) .