این مقاله با فرمت Word بوده و قابل ویرایش است همچنین آماده پرینت می باشد
موضوع : مقاله اصول و روشهای تربیت در اسلام
بحث از دین و تربیت همیشه مورد توجه اندیشمندان تربیتی بوده و بشر همواره به دنبال آرمان خواهی و كمال طلبی خود در شیوه های تربیتی به دین و ارزش های الهی علاقه وافری نشان مي داده است هر چند پس از رنسانس و گسترش علم گرایی و غرور ناشی از آن و طرح تقابل علم و دین و جا افتادن این تفكر به لحاظ ضعف های موجود در دین مسیحیت و مبلغان و عالمان آن و به حاشیه رانده شدن دین تربیت دینی نیز مورد غفلت قرار گرفت اما پس از مواجهه ی انسان با تبعات این غفلت زدگی و گرفتاری او با تبعات جامعه صنعتی و زندگی مادی و بروز مشكلات متعدد فردی و اجتماعی ضرورت نگاهی دوباره به تربیت دینی احساس شد كه در این میان نظرات مختلفی به چشم مي خورد عدّه ای با طرح عدم دخالت دین در تربیت انسان و ناكارآمدی آموزه های دینی كه ناشی از نگاه منفی به دین و عدم شناخت دقیق از مكتب تربیتی آن است این بحث را همچنان رویكردی به مباحث قدیمی و مربوط به زمان نابالغی علم تلقی مي كنند آنان تربیت را تنها بر مدار عقل و شناخت انسان از خودش استوار مي سازند و قائل اند كه تنها علم قابلیت شناسایی دقیق از آدمی را دارد در این دیدگاه رابطه ای میان دین و تربیت وجود ندارد
با ابطال نظریه علم گرایی مطلق گرایشی به مباحث دینی و معنوی بروز كرد اما در این رهیافت نیز بسیاری از ندیشمندان غربی رویكرد انسان را به دین غیر وحیانی و انسان محور كافی دانسته و راه های تربیتی برگرفته از آن را نیز برای هدایت انسان در مسیر پر پیچ و خم زندگی كافی مي دانند در این نگاه ملاك انسان و نیازهای او و رفع آنها است و در موارد نیاز به دین رجوع مي كند و با خرد خود از آن بهره مي جوید اما هرگز خود را در اختیار دین قرار نمي دهد و نمي گذارد دین با راه های تربیتی خود برای او تصمیم گیری كند
با توجه به ناكارآمدی دین انسان محور در همه ی شؤون و عرصه های زندگی و همه جانبه نیازهای مادی و معنوی او ضرورت رویكرد به دین وحیانی احساس مي شود در این نگاه به دین كه دارای رویكردی زندگي مدار نیز مي باشد دین در زوایای مختلف زندگی نقش آفرینی مي كند و در متن زندگی حضور جدی و پررنگی دارد و پاسخگوی همه ی نیازهای اوست در این نگاه به دین بحث از دین و روش های تربیتی ضرورت مي یابد زیرا بر این باوریم كه خالق یكتا كه به وجود آورنده و ربّ اوست بهتر از هر كسی انسان را مي شناسد و بر نقاط ضعف و قوت او آگاه است و كامل ترین راه را دانسته و بهترین مقصد نهایی را برای او رقم زده است پیامبران و امامان ـ علیهم السّلام ـ نیز كه انسان كامل و تربیت یافته همین مكتب بوده و بهترین مربیان هستند آمده اند تا تربیت و هدایت انسان را عهده دار شده و راه درست را به او آموزش دهند تا انسان پروردگار متعال را مالك و رب خویش قرار دهد و طرح تدبیر او را در زندگی به كار بندد و سرانجام به سعادت حقیقی رهنمون شده و به كمال واصل گردند بر این اساس در معارف اسلامی و سیره و سنت برجای مانده از پیشوایان دینی بهترین مبانی و روش های تربیتی یافت مي شود پس روشن است كه همه ی اجزای یك نظام تربیتی ـ حركت او به سوی مقصد چگونگی و شیوه های روش های آن به گونه ای ناظر به انسان است لذا در تبیین تربیت دینی باید ملاحظه كرد كه اسلام چه تعریفی از انسان ارائه مي دهد و او را دارای چه استعدادی مي داند و برای او چه اهدافی را معین مي نماید با تبیین موارد فوق و شناخت صحیح از رابطه انسان با خالق و رب خود بیشتر به رابطه دین و تربیت پی مي بریم با توجه به مبانی موجود در متن دین و ارزش های بیان شده در آن و ویژگي های مبتنی بر ارزش ها باید به بررسی روش ها پرداخت روش هایی كه مبتنی بر ارزش های ارائه شده و فراخور استعداد و توانمندی آدمی و مطابق با واقعیت های موجود است نه مبتنی بر نظریه پردازي‌های آرمانی و تجربی كه جای بسی آزمون و خطا دارد مجموعه منابع اسلامی و كتب اخلاقی سرشار از مباحث تربیتی بوده و از شیوه ها و روش های متعددی در تربیت و پرورش انسان سخن به میان آورده است كه امروزه نیازمند روزآمد كردن و تحقیق جدیدی است تا خانواده ها و مربیان امور تربیتی و فرهنگی جامعه در این زمان كه عصر ارتباطات و تهاجم فرهنگی است آنها را به كار بسته و در تربیت نوجوانان و جوانان از آنها بهره جویند و بتوانند با به كارگیری روش های درست دین را در نهاد نسل فردا جای داده و شاهد سلامت و سعادت او باشند در این میان پرسش هایی متعددی در اتخاذ روش های تربیت دینی و نحوه به كار بستن آنها موجود است همانند الف روش تربیتی اسلام در تربیت دینی كودكان و جوانان چیست و بر چه اساسی استوار است ب آیا روش های علمی موجود با روش های تربیت دینی مطابقت دارد و جایگاه اعمال روش های قهر و تنبیه در نظام تربیتی اسلام چگونه است محدوده ی آزادی فردی و اجتماعی جوانان به ویژه در مسائل دینی چه اندازه است و با اتخاذ چه روش هایی مي توان جوانان را به باورهای درست دینی و اخلاقی رساند پرسش های بسیاری از این قبیل كه مي توان با تكیه بر آیات و روایات و سیره تربیتی معصومین ـ علیهم السّلام ـ و سایر آموزه های دینی به پاسخ آنها پرداخت و روش درست را شناسایی كرد تربیت فرزند از بنیادیترین مسائل تربیتی شمرده میشود و سنگ زیرین تربیتهای بعدی است به همین جهت در دین مقدّس اسلام سخنان معصومین مخصوصاً امیرمؤمنان سخت بر این امر تکیه و تأکید شده است پیامبر اکرمص فرمود اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم فرزندان خود را گرامی دارید و آنها را نیکو تربیت کنید و علیع فرمود حقّ الولد علی الوالدان یحسّن اسمه و یحسّن ادبه و یعلّمه القرآن2 حق فرزند بر پدر این است که اسم نیکو برای او انتخاب کند و نیکو تربیتیش نماید و قرآن را به او بیاموزد و حضرت امام سجّاد ع نیز در مقام تربیت فرزند و مسئولیّت سنگین الهی آن از پیشگاه خدا استعانت میجوید و عرضه میدارد و اعنی علی تربیتهم و تأدیبهم و برّهم3بارالها مرا در تربیت و تأدیب و نیکی فرزندانم یاری نما معلوم میشود مسئله به حدّی سنگین است که حضرت سجادع که امام معصوم است با آن عظمتش طلب استمداد از خداوند مینماید منتهی نکته در خور دقت این است که در اسلام برنامه تربیت فرزند از دوران قبل از ازدواج شروع میشود یعنی از زمان انتخاب همسر هم مرد و هم زن باید برنامه ریزی داشته باشند که پدر و مادر خوب و تربیت صحیح یافته انتخاب نمایند
انتخاب همسر صلاحیّت متقابل مرد و زن و یا همان پدر و مادر آینده سخت بر فرزند اثر دارد زیرا اخلاق و اوصاف والدین طبق قانون وراثت به فرزندان منتقل میگردد گرچه علم ژنتیک در غرب علم نو ظهوری است امّا قانون وراثت به صورت کلّی چهارده قرن است که در اسلام مطرح شده است پیامبر اکرمص فرمود در خانواده صالح ازدواج کنید زیرا اخلاق و خصوصیات روحی به ارث میرسد4 در جای دیگر فرمود تخیّروا لنطفکم فانّ النّساء یلدن اشباه اخوانهن و اخواتهنّ5 همسر مناسبی برای نطفه هایتان انتخاب کنید زیرا زنان همانند برادران و خواهران خود فرزند به دنیا میآورند و در روایت دیگری میخوانیم انظر فی ایّ شیءٍ تضع ولدک فان الزق اساسٌ6 ببین نطفه خود را در چه محلی مستقر میکنی زیرا اخلاق اجداد و پدران به فرزندان به ارث میرسد به همین جهت است که علیع بعد از وفات فاطمهس میخواست همسر اختیار کند به عقیل برادرش ـ که اطلاعات وسیعی از نسب قبائل عرب و تاریخ گذشته آن روز داشت ـ سفارش فرمود که از اقوام اصیل و شجاع عرب همسری برای من انتخاب کن که زاده شجاعان و وارث دلاوری و شهامت باشد زیرا میخواهم از این ازدواج فرزند شجاع و دلیری به دنیا بیاید عقیل پس از بررسی و جستجو ام البنین کلابیّه را پیشنهاد کرد چرا که که در جامعه آن روز شجاع و دلیرتر از اجداد و پدران او نبود7 این نشان میدهد که پدری چون امیرمؤمنان که معصوم است و شخصیت دوم عالم هستی است برای تربیت فرزندان سالم نیاز به همسری دارد که از خانواده پاک و عفیف و اصیل و شجاع باشد و در طرف مردان هم سفارش شده است که به غیر متدین شرابخوار بینماز دختر ندهید چرا که بر نسل و فرزندان خویش اثر میگذارد پیامبر اکرمص فرمود هرگاه کسی نزد شما به خواستگاری آمد که دین و امانت داری او را میپسندید پس دخترتان را به او تزویج دهید وگرنه فتنه و فساد بزرگی ایجاد میشود و امام حسن مجتبیع به مردی که درباره ازدواج دخترش با او مشورت نمود فرمود زوّجها من رجلٍ تقیٍّ فانه ان احبّها اکرمها و ان ابغضها لم یظلمها9 به مرد باتقوای او را تزویج کن پس اگر او را دوست بدارد گرامی میدارد و اگر از او نفرت پیدا کرد در حق او ستم روا نمیدارد زیرا تقوای او چنین اجازه نمیدهد لذا هم مرد باید دارای تقوا و دامن پاک باشد و هم زن عفیفه و پاکدامن به این جهت اسلام از کار خلاف عفّت سخت نهی نموده چرا که آینده نسلها را فاسد و جامعه را به فساد میکشاند به این تحقیق توجّه کنید
در سال 1720 م در سواحل آمریکا مردی در خانواده فاسد و بیبندو بار و از پدر و مادر بی عفّت و فاسد متولد شد و تمام عمر خود را به رذالت و میخوارگی سپری کرد و از راه دزدی زندگی خود را تأمین مینمود از این مرد پنج دختر باقی ماندند که همه همانند پدر به دور از تربیتی سالم و بی عفت و خانوادهای عاری از محبّت بودند در نسل پنجم افراد این خانواده به 1200 نفر رسیدند که طبق آمار گرفته شده افراد أناث و زن این خاندان همگی اهل فحشاء بوده 240 تن از آنان به سفلیس مبتلا شدند و 130 نفر از مردها دزدهایی جنایت پیشه و ماهر گردیدند از این خانواده هفت نفر آدمکش حرفهای و سیصد نفر دیگر همگی دارای مشاغل ممنوعه بودند به جامعه تحویل داده شد و در طی مدّت هفتاد سال 000/700/1 دلار زیان مالی توسط این خانواده به دولت آمریکا وارد شده بود اینجاست که عمق دستورات اسلام درک میشود که این همه درباره پاکی و تدیّن و حفظ نسل سفارش نموده است و در قرآن کریم از زبان نوح میخوانیم ای خدا کافران را از بین ببر و اگر آنها بمانند همانند خود را به دنیا میآورند و بندگانت را گمراه میکنند زیرا آنان جز فرزند فاجر و کافر به دنیا نمی آورند
اصول و روشهای تربیت در اسلام
روش های تربیت در نهج البلاغه
دوران هفت سالگی یا آغاز تعلیم
نوجوانی یا حساسترین دوران تربیت
بررسي روشهاي تربيتي از نگاه قرآن