موضوع : بررسی موانع قصاص از دیدگاه امامیه و قانون

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

مقدمه
یکی از قوانین کیفری اسلام قصاص است که به معنای استیفای اثر جنایت تبهکار است؛ و در واقع کیفری است که متناسب با جنایت جانی بر او وارد می‌شود؛ و این جنایت ممکن است به نفس یا اعضای بدن انسان وارد گردد. مهم‌ترین هدف تشریع قصاص، ابقای زندگی و حیات بشر است. قصاص صرفاً با عمدی بودن جرم اعم از جرح یا قتل تحقق نمی‌یابد بلکه شرایط دیگری لازم دارد که با نبود آن‌ها موانعی برای قصاص ایجاد می‌نمایند به عبارت دیگر عمدی بودن جرح یا قتل شرط لازم است نه کافی، فلذا نبود شرایط کافی در واقع همان موانع قصاص می‌باشد؛ بنابراین ثبوت و اجرای کیفر قصاص منوط به وجود شرایطی است که فقدان هر یک از آن‌ها می‌تواند مانع اجرای قصاص گردد. قانون مجازات اسلامی جدید در باب موانع قصاص با پذیرش نظر مشهور فقهای امامیه در بیشتر موارد، با نوآوری‌ها و رویکردهای مثبتی نسبت به قانون گذشته همراه بوده است. در احکام جنون از یک‌سو متأثر از اندیشه‌های نوین سیاست جنایی بوده و از سوی دیگر ریشه در نگاه فقهی- سنتی به موضوع است. با حذف حکم قصاص افراد زیر 18 سال بدون در نظر گرفتن جنسیت مرتکب و بخش‌بندی افراد زیر 18 سال مانع قصاص کودکان شده است. در بحث برابری در دین با تبعیت از نظر فقهای شیعه با جزئیات بیشتری به جنایت‌های میان مسلمانان و غیرمسلمانان پرداخته و احکام زیادی را بیان کرده است همچنین به‌صورت مشخص از اقلیت‌های غیرمسلمان صحبت کرده است. این قانون با تعیین دقیق مصادیق مهدور‌الدم بر اساس منابع فقهی، موارد آن را محدود کرده است و به این ترتیب راه را برای جنایات بیشتر، بسته است. قانون مجازات اسلامی در کنار مستی، مواد مخدر و روان‌گردان را نیز مطرح کرده و در مورد جنایات مادون نفس نیز در این موارد تعیین تکلیف کرده است. از همه مهم‌تر عدم علم و آگاهی و نداشتن قصد را نیز برای عدم قصاص شرط دانسته و مطابق قول مشهور فقهای امامیه معتقد به دیه و تعزیر است. با تبعیت از نظر فقهای امامیه خواب و بیهوشی را نیز به‌عنوان مانع قصاص مطرح کرده و با عدم قصاص در این موارد معتقد به پرداخت دیه است.
سلب حیات انسان، بدون مجوز قانونی، در طول تاریخ، جرمی بزرگ تلقی شده و مرتکبین آن همواره با واکنش های شدید مواجه بوده اند. درنظام کیفری اسلام نیز، قتل به عنوان یکی از گناهان کبیره وحرامی بس بزرگ محسوب گردیده)کریمى جهرمی، الدّر المنضود فى احکام الحدود )تقریرات درس خارج سیدمحمدرضا گلپایگانى( ، ص 183 (، کشتن یک انسان بی گناه و محقون الدم معادل کشتن همه انسان ها شمرده است. گذشته از کیفر قصاص که دراین دنیا متوجه قاتل میشود، مرتکبین قتل در آخرت نیز با واکنش های شدیدتری مواجه خواهند شد که به عنوان نمونه میتوان به کیفرهای چون دوزخ، خلود در جهنم، خشم و غضب خداوند نفرین و لعنت الهی و عذاب و من یقتل مؤمناً متعمداً فجزاؤه جهنم، خالداً فیها و « : عظیم اخروی اشاره نمود. دراین راستا خداوند در سورة نساء آیه 31 میفرماید هر آینه خراب شدن دنیا به « : قبح و حرمت قتل به اندازه ای است که پیامبر اکرم)ص( میفرماید » غضب الله علیه ولعنه و اعدّ عذاباً عظیما قتل نقش مخرب و تهدید کننده ای دربرهم زدن امنیت و آسایش ». صورت کامل آسانتر است برخدا از خونی که به ناحق ریخته شود جامعه بشری دارد به همین دلیل در شرایع گذشته مجازات مختلفی برای آن درنظر گرفته بودند در آئین حضرت موسی)ع( مجازات قتل عمد فقط قصاص بود و درآئین حضرت عیسی)ع( فقط دیه بود اما درشرع اسلام حکم اولیه قتل عمد قصاص میباشد و درکنار آن تراضی به دیه وعفو هم درنظر گرفته شده است.یعنی اولیای دم ابتدائاً وبالذات حق قصاص دارند اما اگر با جانی مصالحه کردند میتوانند بجای قصاص دیه بگیرند و یا این که جانی را عفو کنند. مرتکبان این اعمال یا جرایم در فقه اسلام به عنوان مهدور الدم مورد بحث قرار گرفته اند ودرقانون مجازات اسلامی ایران)ق.م.ا.( که براساس فقه شیعه تدوین شده، قتل مهدور الدم،عامل موجه جرم تلقی شده و براساس ماده 103 و 101 ق.م.ا. قتل نفس درصورتی موجب قصاص است که مقتول شرعا مستحق کشتن نباشد و طبق ماده 101 ق.م.ا.اگر شخصی کسی رابه اعتقاد قصاص یا مهدور الدم بودن بکشد و بعدا معلوم گردد مجنی ء علیه مورد قصاص یامهدورالدم نبوده،مرتکب به قصاص محکوم می شود . در دین اسلام که دین رسمی حکومت جمهوری اسلامی ایران است این نهاد با صراحت و تأکید مورد قبول قرار گرفت و این نشان میدهد که دیه از احکام امضایی اسلام است که در واقع در راستای ایجاد صلح و صفا در میان خانوادهها و قبایل عرب ). که از نظر مسائل اجتماعی در سطح بسیار پایین قرار داشتند به وجود آمد و توسط اسلام تأیید شد.)ذاکری،حجت اللّه، 3813 ، ص 54 این اختلافات به حدی شدید بود که موجب بروز جنگ در میان قبایل عرب میشد و گاه تا سالیان دراز ادامه مییافت. به همین دلیل خونخواهی( واژهای مقدس و قابل احترام نزد اعراب جاهلیت بوده است. دیه اساساً برای همه اشخاص یکسان ( » ثار « میبینیم که واژه نبوده است و برحسب شأن و مقام و منزلت مقتول متفاوت بوده است. با ظهور اسلام در جزیرهالعرب و گسترش نفوذ اسلام در این منطقه و مناطق اطراف مفاهیم و اعتقادات و مبانی حقوق اسلام کمکم در جوامع اطراف گسترش و رشد و اشاعه یافت و آنها یگانه راه سعادت خود را در اجرای احکام دین اسلام میدیدند.
فهرست مطالب
مقدمه    1
تعریف قصاص نفس    3
قصاص در اصطلاح فقه    4
قصاص در قرآن کریم    4
بررسی موانع قصاص نفس در شریعت اسلام و ایران    5
انواع قتل    5
شرایط قصاص    5
شرایط اجرای قصاص    6
اکراه در قتل    7
انواع موانع قصاص نفس    7
عدم کفویت در دین    7
عدم متصف بودن قاتل به وصف ابوت مقتول    8
تطبیق با اصول و مبانی فقهی و حقوقی    8
نتیجه    9
منابع    10