بخشی از متن:در این فصل، برخی از مباحث مقدماتی که آگاهی از آن برای ورود به بحث اصلی لازم و مفید است مطرح میشود. در مبحث اول برای آشنایی با تاریخچه جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی ابتدا با گذری بر تاریخ تمدنهای کهن، دورنمای تاریخی این جرایم را در دوران باستان مورد بررسی قرار میدهیم سپس به جستجوی ردپای جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در دوران اسلامیخواهیم پرداخت و در نهایت سیر تحول قوانین جزای ایران در مورد این جرایم را بررسی خواهیم کرد.
مبحث دوم به بررسی مفهوم جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی و بیان جایگاه آن در حقوق جزای ایران اختصاص یافته است. مباحثی چون ارکان جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی و تفاوت این جرایم با تخلفات انتظامیاز دیگر مباحث مطروحه در این فصل خواهد بود.
مبحث اول:
تاریخچه جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی
تاریخ، بستر رشد اندیشه های بشری و منشأ شکل گیری بسیاری از هنجارها و مقررات اجتماعی است. بسیاری از مقررات و قوانین کنونی و پیشرفت های شگفت آور بشر مرهون تجربیات بلند تاریخی است. آگاهی از تاریخچه قوانین و مقررات علاوه بر آن که انسان را با چگونگی تدوین و شکل گیری آن آشنا میسازد، او را در درک بهتر قوانین موجود یاری میدهد.
ما در این بحث طی سه گفتار به بررسی تاریخچه جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی خواهیم پرداخت و با گذری بر تاریخ دوران باستان و دوران اسلامی، جایگاه این جرایم در آن دوران را مورد بررسی قرار خواهیم داد و پس از آن به تاریخچه این جرایم در تاریخ حقوق ایران اشاره خواهیم نمود.
گفتار اول: دوران باستان
«بیماری» واقعیتی است که انکار ناپذیر که در هر زمان و مکان و در مورد هر انسانی ممکن است پیش آید . به طور قطع میتوان گفت یکی از مشکلاتی که بشر از همان روزهای اوّل حیات خود در این کره خاکی با آن دست به گریبان بود. «بیماری» در انواع مختلف آن بود و بشر از همان ابتدا همانند سایر مشکلات در پی جلوگیری و رفع آن برآمد بر این اساس میتوان توجه به درمان بیماری و راههای پیشگیری و علاج آن را از قدیمیترین دغدغه های بشر و حرفه پزشکی را نیز از کهن ترین حرفه های رایج در جوامع بشری دانست. مطالعه تاریخ نشان میدهد که به موزات رشد و پیشرفت این حرفه، هنجارها و قواعدی برای این حرفه به وجود آمد و صاحبان این حِرُف در جوامع مختلف پیرو مقرارت خاصی قرار گرفتند. اکثر انسان های اولیه پاکیزگی و بهداشت فردی را بیشتر بنا به دلایل اعتقادی و ظاهراً به منظور آن که در چشم خدایان خود پاک جلوه کنند رعایت میکردند.[1]
تاریخ دوران باستان نشان میدهد که مردم در آن دوران، تصوّر درستی از علت پیدایش بیماریها نداشتد و اصول تشخیص و درمان بیماری ها در میان آنان بر پایه برخی عقاید خرافی و سحر و جادو استوار بود.
به عقیده آنان، بیماری بدان سبب پیش میآمد که بر اثر گناهی که مریض مرتکب شده، شیطان به جسم او در میآید. و به همین جهت پایه معالجه بیماران بر خواندن آن اوراد و سحر و جادو قرار داشت. اگر داروهای طبی نیز به کار میرفت برای آن نبود که تن بیمار را پاک کند بلکه برای آن بود که شیطان بترسد و از تن بیمار بیرون رود. دارویی که بیشتر رواج داشت مخلوطی از چیزهایی که مایه نفرت آدمیباشد و انتخاب چنین چیزهایی به عنوان دارو، دقیقاً بر اساس همان عقیده ابتدایی بود.[2]
به عقیده نویسنده کتاب تاریخ تمدن، خرافه پرستی مردم بیش از هر چیز دیگر، از پیشرفت علم طب جلوگیری میکرد و به همین دلیل در برابر اعتقاد شدید مردم به این که تشخیص مرض را بر پایه خرافات و اوهام قرار دهند و با سحر و جادو به معالجه آن بپردازند، پزشکان نیز کار مؤثری نمیتوانستند انجام دهند و در عوض، جادوگران و غیب گویان بیش از پزشکان مورد توجه مردم بودند. به همین جهت از یکسو علم پزشکی پیشرفت چندانی نکرد و از سوی دیگر مردم از توجه به بهداشت و پاکیزگی و نظافت به عنوان مهمترین عامل ایجاد بیماری غافل ماندند.
به مرور زمان این عقیده در بین مردم به وجود آمد که بیماری ناشی از عوامل طبیعی مانند آب و هوا و محیط فیزیکی است. این پیشرفت عمده در یونان، طی قرون پنجم و چهارم قبل از میلاد با کتاب «هواها، آب ها ، مکان ها» که تصور میشود توسط بقراط نگارش یافته اتفاق افتاد و نمایانگر اولین تلاش در جهت تنظیم فرضیه علمیو منطقی علت بیماری بود. در کاوش های باستان شناسی در زمان های قبل از قرون چهارم نیز نشانه هایی از اقدامات بهداشتی مانند آثاری از خانه ها و تأسیسات آب و فاضلاب در نقاط مختلف هند، مصر و آمریکای جنوبی به دست آمده است.
در میان قوانین و مقررات بشری، اولین قانونی که به طور مشخص به وضع مقرراتی درباره امور بهداشتی، درمانی و دارویی پرداخت قانون حمورابی بود. این قانون به عقیده تاریخ نگاران، نخستین قانون نامهای است که توسط بشر نگارش یافته و قسمت هایی از آن به دست ما رسیده است.[4] حمورابی پادشاه بزرگ بابل که در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد میزیست با قانون نامه معروف خود ، نظم و آیین ویژه ای را در سرزمین بابل برقرار ساخت. این قانون نامه که بر روی ستونی از سنگ نوشته شده در سال 1902 از میان کاوش های باستان شناسی در شوش به دست آمد.
در قانون حمورابی مقررات متعددی در مورد جرایم بهداشتی و درمانی و دارویی مقرر شده بود از این زمان بود که فن درمان بیماران تا حدودی از اختیار کاهنان خارج شده و دستمزد و کیفر کارهای طبی را قانون معین میکرد. بیماری که پزشک را برای مداوا دعوت میکرد از پیش میدانست که برای فلان مداوا یا عمل جراحی چه اندازه باید حق الزحمه بپردازد و اگر بیمار از طبقه مردم فقیر بود، دستمزد کمتری متناسب با حالت مادی وی از او مطالبه میشد. هر گاه طبیب خطا میکرد یا کار خود را خوب انجام نمیداد بایستی تاوانی به بیمار بپردازد و حتی در حالتی که خطای فاحشی از پزشک سر میزد، انگشتان او را میبریدند تا بلافاصله پس از این نتواند حرفه خود را ادامه دهد.[5]
در ایران باستان نیز علم پزشکی ابتدا وظیفه کاهنان بود و اعتقاد به خرافات در درمان بیماریها رواج کامل داشت، کم کم حرفه پزشکی از انحصار کاهنان خارج شد. از زمان اردشیر دوم، سازمان منظمیبرای پزشکان و جراحان پیدا شد و مزد آنان را قانون مطابق مقام اجتماعی بیماران تعیین میکرد. طبیبان تازه کار حرفه خود را با معالجه کافران و بیگانگان آغاز میکردند.[6]
توجه به بهداشت و پیشگیری از بیماری ها نیز در میان ایرانیان باستان وجود داشت. ویل دورانت در این باره مینویسد: «ایرانیان پاکیزگی را پس از زندگی، بزرگترین نعمت میدانستند و چنان میپنداشتند که کار نیکو چون از دست ناپاک سر زند ارزشی ندارد و کسانی را که سبب پراکنده شدن بیماری های واگیر میشدند سخت کیفر میدادند. در جشن ها همه مردم با لباس های پاک سفید حاضر میشدند.»
نقش تعلیمات دینی درباره پاکیزگی و پیشگیری از بیماری نیز در توجه عمومیبه بهداشت را نیز نباید فراموش کرد چرا که این آموزه ها، زمینه توجه هر چه بیشتر به بهداشت عمومیو فردی را ایجاد کرد. به عنوان مثال باب ششم وندیداد از کتاب اوستا که شامل 51 بند میباشد درباره انتقال بیماری ها و ناپاک شدن آب ها به صورت سؤال های زرتشت و جواب های اهورمزدا و تعیین تکلیف پیروان آیین زرتشت و مکافات متخلفین میباشد به طوری که کیفر افرادی که بر خلاف اصول بهداشتی رفتار نمایند بسیار منظم پیش بینی شده است و افراد به تناسب جرم خود به میزانی که استحقاق دارند مجازات میگردند.
گفتار دوم: دوران اسلامی
در دین مبین اسلام در کنار دستورات عبادی و فقهی، در زمینه بهداشت و نظافت نیز تعلیمات فراوانی به چشم میخورد علاوه بر تأکید دین اسلام بر رعایت نظافت و بهداشت، پیشوایان معصوم نیز با کردار و رفتار خود عملاً مشوق این صفات حسنه بودند. نکته قابل توجه در این زمینه آن است که دستورات بهداشتی و نیز تعلیمات دین اسلام در مورد درمان بیماران و پیشگیری از بیماری ها غالباً جنبه اخلاقی دارد و به صورت آداب و اخلاق اجتماعی یا فردی در کتاب های اخلاق ذکر شده است. به عبارت دیگر جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در حقوق جزای اسلامیبه تصریح بیان نشده و مجازات مشخصی نیز برای آن تعیین نشده است . بر همین اساس امروزه نیز این جرایم در شمار جرایم تعزیری قلمداد میشود. با وجود این، به دلیل اهمیت مسأله بهداشت و سلامت جامعه و نیز امر درمان و مداوای بیماران، نظارت بر این امور از صدر اسلام مورد توجه خلفا و زمامداران اسلامیقرار گرفت.
«در زمان پیامبر گرامیاسلام (ص)، آن حضرت شخصاً نسبت به عرضه و فروش مواد غذایی نظارت میکردند و این مسأله در زمان خلفا نیز ادامه یافت و به مرور زمان، تشکیلات متمرکزی به نام «حسبه» برای جلوگیری از تخلفات در زمینه های مختلف تشکیل شد. در مورد تاریخ پیدایش تشکیلات حسبه اختلاف نظر وجود دارد. اما بسیاری از تاریخدانان پیدایش حسبه به عنوان یک نهاد حکومتی منظم و معین را، به اوایل دوران خلفای عباسی نسبت میدهند.»
وظیفه سازمان حسبه در اعصار خلافت اسلامیامر به معروف و نهی از منکر در مراتب مختلف و به مفهوم وسیع آنها (که شامل مکروهات و مستحبات شرعی و عرفی میشد) بود. حسبه در سال های خلافت اسلامیاز تشکیلات اداری ساده و بسیطی برخوردار بود و زیرنظر و اشراف شخص خلیفه اداره میشد و چه بسا شخص خلیفه یا امام تصدی اکثر وظایف آنرا به عهده میگرفت.
فهرست:
مقدمه . 1
فصل اول کلیات . 7
مبحث اول: تاریخچه جرایم بهداشتی ، درمانی و دارویی. 8
گفتار اول- دوران باستان. 9
گفتار دوم- دوران اسلامی. 13
گفتار سوم- تاریخچه جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در حقوق ایران. 17
مبحث دوم- ماهیت جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی و تفاوت آن با تخلفات
انتظامی . 20
گفتار اول- مفهوم جرائم بهداشتی، درمانی و دارویی. 21
الف) مفهوم جرایم بهداشتی. 21
ب) مفهوم جرایم درمانی . 23
ج) مفهوم جرایم دارویی. 25
گفتار دوم- ارکان تشکیل دهنده جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی. 26
الف) عنصر قانونی . 27
ب) عنصر مادی . 29
ج) عنصر معنوی . 31
فهرست ب
گفتار سوم- تفاوت جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی با تخلفات انتظامی . 34
الف) تعریف تخلفات انتظامی . 34
ب) تفاوت جرم با تخلف انتظامی. 35
ج) تخلفات انتظامی در امور پزشکی و دارویی . 38
مبحث سوم- جایگاه جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در تقسیم بندی جرایم 41
گفتار اول- جایگاه جرایم بهداشتی درمانی و دارویی در طبقه بندی
حقوق جزای اختصاصی . 41
گفتار دوم- جایگاه جرایم بهداشتی ، درمانی و دارویی از نظر مطلق و مقید بودن. 43
فصل دوم- مصادیق جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در قانون تعزیرات حکومتی. 49
مبحث اول- مصادیق جرایم بهداشتی. 50
گفتار اول- جرایم مربوط به بهداشت محیط. 51
الف) جرایم علیه بهداشت عمومی. 51
ب) جرایم مربوط به بهداشت اماکن عمومی . 55
ج) جرایم مربوط به بهداشت مراکز تهیه و تولید و نگهداری و توزیع مواد
خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی. 59
گفتار دوم- جرایم مربوط به تهیه، توزیع، نگهداری و فروش مواد خوردنی،
آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی. 62
فهرست ج
الف) جرایم مربوط به تهیه و تولید مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی. 63
ب) جرایم مربوط به توزیع، عرضه و فروش مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی . 72
مبحث دوم- مصادیق جرایم درمانی. 78
گفتار اول- جرایم مربوط به مداخله غیر مجاز در امور پزشکی و درمانی . 79
گفتار دوم- جرایم مربوط به خودداری از پذیرش و ارائه خدمات به بیماران . 89
گفتار سوم- جرایم مربوط به اعمال سودجویانه در حرفه پزشکی. 96
گفتار چهارم – جرایم مربوط به عدم رعایت ضوابط و مقررات حرفه ای . 106
مبحث سوم- مصادیق جرایم دارویی. 113
گفتار اول- جرایم مربوط به مداخله غیرمجاز در امور دارویی . 114
گفتار دوم- جرایم مربوط به سودجویی در امور دارویی. 117
گفتار سوم- جرایم مربوط به خودداری متصدیان امور دارویی از ارائه خدمات. 121
گفتار چهارم- جرایم مربوط به تخلف از ضوابط و مقررات دارویی . 125
فصل سوم- مجازات جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی در قانون تعزیرات حکومتی
و مراجع صالح برای رسیدگی به این جرایم. 135
مبحث اول – مجازات جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی. 136
گفتار اول- تعریف مجازات و انواع آن در حقوق جزای ایران. 136
الف) مفهوم مجازات. 136
ب) انواع مجازات در حقوق جزای ایران. 138
فهرست د
گفتار دوم- ماهیت مجازات جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی. 142
گفتار سوم- انواع مجازات جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی
در قانون تعزیرات حکومتی. 147
گفتار چهارم – تخفیف، تشدید و تبدیل مجازات
در جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی . 153
الف) تخفیف مجازات. 153
ب) تشدید مجازات. 154
ج) تبدیل مجازات. 156
گفتار پنجم- مجازات شرکت و معاونت در جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی. 157
مبحث دوم- مراجع صالح رسیدگی کننده جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی
و نحوه حل اختلاف در صلاحیت. 159
گفتار اول- محاکم ذی صلاح برای رسیدگی به جرایم بهداشتی، درمانی و دارویی. 159
گفتار دوم- اختلاف در صلاحیت. 161
نتیجه گیری . 176
منابع و مآخذ. 179
نمودار آماری. 183
برچسب ها:
maghale-jarayem-behdashti-darmani-va-daruii-dar-ghanoon-tazirat-hukoomati