روحیه سازگاری با دیگران و کنار آمدن با توقع‏ها، سلیقه‏ها، خواسته‏ها و حرف‏ها، به تدریج برای انسان «جا» باز می‏کند. این روحیه هم وقتی فراهم می‏آید که انسان هم «حقوق» دیگران را بشناسد، هم تصمیم به مراعات آنها داشته باشد و تنها «خود» برایش مطرح نباشد. چون چنین خصلتی ایجاد تنش می‏کند و دیگران را از پیرامون فرد، فراری می‏دهد.

ارزش هرکس به اندازه خدمت و خوبی و نفعی است که از او به دیگران می‏رسد. میزان محبوبیت مردم در دل‏ها نیز بستگی به اندازه خیری دارد که از آنها عاید دیگران شود. سرور، کسی است که خدمتی به دیگران کند. این مضمون کلام حضرت علی‏علیه‏السلام است که فرمود: «بالجود تسود الرجال» مردان با جود و سخاوت به سیادت و آقایی می‏رسند». (غرر الحکم، ج 3، ص 212)

پیامبر اسلام (ص) می فرمایند: از جمله بندگان آن کس پيش خدا محبوب تر است که برای بندگان خداسودمندترست (نهج الفصاحه، ص 15،  حدیث86)

حضرت علی علیه‏السلام می‏فرماید: «رأس الحکمة مداراة النّاس»؛ سر آغاز حکمت، مدارا کردن با مردم است». غرر الحکم، ج 4 ص 52.

باید پذیرفت که سلیقه‏ها و روحیه‏های همه یکسان نیست و همه ذوق و پسند و راه و روش ما را ندارند. ما هم چاره‏ای از زیستن با آنان نداریم، پس باید« مدارا» کنیم. این همان هم‏زیستی است که هر که ندارد، مطرود و مأیوس و تنها می‏شود.

لازمه مردم داری و مدارا، شناخت روحیات و خلقیات مردم

لازمه معاشرت با دیگران و مردم داری، شناخت روحیات وخلقیات مردم است. بنابرین ضروری است  که بدانیم مردمانی که اطراف ما زندگی می کنند چه ویژگی هایی دارند؟

برای درست برخورد کردن با مردم لازم است که  انسان افراد جامعه خویش را بشناسد و با آنها طبق روحیات خودشان بر خورد کند و با آنها مدارا کند. از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم روايت است: همان گونه كه پروردگارم مرا به انجام واجبات فرمان داده است، به‏مدارا با مردم دستور داده است. (وسائل‏الشيعه، ج‏8، ص‏540).

در حديث ديگرى چنين آمده است كه جبرئيل، به محضر رسول‏خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم آمد و از سوى خدا چنين پيام آورد كه: «اى محمد! پروردگارت‏سلام مى‏رساند و به تو مى‏گويد: با بندگان من مدارا كن.» (همان).

رسول اکرم ص می فرماید: مداراه الناس نصف الایمان والرفق بهم نصف العیش- مدارای با مردم نیمی از ایمان و سازش و رفاقت با آنها نیمی از زندگی است. امام علی ع نیز در وصیت به محمد حنفیه می نویسد: بدان که پس از ایمان بخدای بزرگ- راس خردمندی مدارا کردن با مردم است! و کسی که با مردم به نیکی معاشرت نکند خیری در او نیست.

انسانها با یکدیگر متفاوت هستند یعنی  همان گونه که چهره و ظاهر دو نفر مثل هم نیست اندیشه و سلیقه آنها نیز شبیه به یکدیگر نیست و طرز فکر و شخصیت هر کس مخصوص بخود و منحصر بفرد است. بنابراین ما به تعداد کسانی که با آنها بر خورد می کنیم با سلیقه و فکر مواجه هستیم و زندگی کردن با افراد و روحیات مختلف - دانش خاصی می طلبد.

 انسان موجود پیچیده، با احساسات، عواطف وجنبه های عقلانی متنوع است  در هریک از این ابعاد  وجنبه ها هر انسانی  نیازهایی وجود دارد که هرگاه این نیازها  از طرف دیگران ارضاء شود، احساس مهم بودن  در فرد برانگیخته می شود.

بخشی از این  نیازها  با زبان وکلام  در قالب تعریف، تایید، تحسین، و تشویق صادقانه وصمیمانه ارضاء می شود.

: