حدود اواسط قرن سيزدهم قبل از ميلاد، پشته وسيعي كه بيش از 30 متر از رودخانه آب ـ دز، يكي از شعبات كارون را از مسير مستقيم خارج و به آن قوس ميدهد، توسط شاه ايلام اونتاش ـ گال انتخاب شد تا در آن شهركي مذهبي بنيان گذاشته شود و تبديل به مركزي زيارتي براي مردم ايلام گردد. اين شهرك دور ـ اونتاش ناميده شد كه چنين نامي برگرفته از نام بنيانگذار آن بود.
بين شوش، كه در آن زمان پايتخت ايلام بود و اين پديده نوين كه در جنوب شرقي آن قرار داشت، حدود 30 كيلومتر، يعني يك روز كاروانرو، فاصله است. مسير مشابهي نيز دور ـ اونتاش را به شهر هيدالو ـ Hidalu، كه در نزديكي شهر شوشتر امروزي قرار دارد، متصل ميكرد. اين شهر در كنار رود كارون، اندكي پس از خروج اين رود از كوهساران به طرف دشت سوزياناي قديم بنا شده بود.
شهرسازان اونتاش ـ گال براي بناي شهر جديد، پشتهاي را انتخاب كردند كه در نزديكي ساحل يك رود قرار داشت. شكل طبيعي اين رود نيز در شكل كلي جديد تاثير ميگذاشت. اين شهر در نيمه راه دو مجتمع انساني قرار ميگرفت كه از بزرگترين مجتمعهاي مسكوني ايلامي بودند. اين مكانيابي به نحوي انتخاب شده بود كه بر تمام دشت اشراف داشت تا جايي كه وقتي هوا صاف و شفاف بود، ميشد هم شوش پايتخت را از آن ديد و هم شهر بزرگي را كه قبلاً از شوشتر كنوني در اين مكان بوده است. بخش عظيمي از اين سلسله تپهها، كه حاشيهاي براي موقعيت استقرار شهر هستند، هم به خط سير ديوار بيروني شهر تحميل ميشده است و هم به ديواري كه تمنوس [شهر مقدس] را محدود ميكرد.
زيگورات كه زواياي آن به سوي جهات اربعه است، نقشه مربعي شكل را نمايان ميسازد كه طول هر ضلع آن 20/102 متر است. براي تعيين ارتفاع آن نسبت به كف صحنها، عدد 100 براي مرتفعترين نقطه آن ثبت شده است. به اين ترتيب با كم كردن ارتفاع سطح صحنها از اين رقم، به ارتفاع امروزي برج ميرسيم كه 35/24 متر = 65/75 متر 100 متر در بالاي صحن شمال شرقي و 95/24 متر = 05/75 متر 100 متر در بالاي صحن جنوب غربي است كه همان دروازه غربي حصار ميباشد.
اين زيگورات كه تماماً با خشت خام ساخته شده، با روكاري آجري به ضخامت 2 متر پوشيده شده است. اين آجرها به لايه رويي خشتهاي زيگورات، كه تحت حفاظت اين آجرهاست، دوخته شدهاند. اين نماي آجري در چهار وجه خود داراي پيشآمدگيها و پسرفتگيها با اندازههاي مختلف است. به فاصله هر 10 رج آجر، يك رج آجر آن كتيبهدار بوده است. نوشتههاي روي اين آجرها نشان ميدهند كه اين زيگورات را اونتاش ـ گال به ربالنوع اينشوشيناك وقف كرده است. تعداد اين آجرها كه هنوز هم در نماي آجري و در محل اصلي خود پيدا شدهاند، به 659 عدد ميرسد.
براي برپا كردن برجي چند طبقه با دهها متر ارتفاع، اتاقهاي پلكاندار از طبقه اول فضايي خالي را به وجود ميآورد كه اگر برج به آنها تكيه ميكرد، بديهي است كه بايد خطر رانش و نشست تمام بنا را درپي داشته باشد. مشاهده ميشود كه اين موضوع فني براي معماران و مهندسان ايلامي كاملاً قابل درك بوده است و آنها اين موضوع را كاملاً مدنظر داشته و براي خنثي كردن آن، ديواري قوي به شكل مورب و به حالت شمع، بين اولين طبقه و حجمهاي خشتي طبقات مياني برپا كردهاند. اين ديوار به صورت شمع به قسمت تحتاني طبقه دوم تكيه داده و از آن حفاظت ميكرده است.
براي ساختن اين ديوار از آجرها و خشتهاي شكستهاي استفاده كردهاند كه احتمالاً در اثر بيمبالاتي در امر حمل و نقل از ساحل رود تا برج، شكسته شدهاند. اين ديوار، كه از نزديكي زاويه شمالي شروع و در زاويه جنوب زيگورات پايان ميپذيرد و آن را در تمام جبهههاي شمال غربي و جنوب شرقي رديابي شده است. در وجه خارجي خود پيشآمدگيها و پس رفتگيهاي منظمي دارد كه ناشي از طرح ديوار دروني اتاقهاي پلكاندار است. بر عكس، تمام طول وجه دروني اين ديوار بدون پيشآمدگي و پسرفتگي است و از خطي مستقيم برخوردار است. اين وجه ديوار به حجم خشتهايي چسبيده است كه به تدريج كاهش مييابد و پايه طبقه دوم را تقويت و حفاظت ميكند.
براي ورود به اين دروازه، پلكاني 13 پلهاي تعبيه شده است. اين پلكان از ساير پلكانهايي كه از صحن شروع ميشوند، بلندتر است. عرض اين پلكان، 5/4 متر و ارتفاع پلههاي آن 30 سانتيمتر و پهناي پاخور آنها 27 سانتيمتر است. تمام اين پلهها داراي پوشش سنگي بودهاند كه خرده سنگهاي آنها نيز استخوانبندي پلكان را نيز تحت پوشش داشتهاند. دو ديواره حفاظتي نيز در اطراف پلكان بوده و آن را از مصطبه طبقه اول جدا ميكردهاند. راه ارتباطي اين پلكان با مصطبه طبقه اول از طريق دو دستگاه پلكان كوچكي است كه هر كدام داراي 5 عدد پله هستند. عرض هر يك از اين پلكانها، 80 سانتيمتر و ارتفاع هر يك از آنها 20 سانتيمتر است. پلكان بزرگ مركزي و دو دستگاه پلكان كوچك جنبي آن به سرسراي اول ميرسند. در روي اين سرسرا، يك لولاي سنگي بسيار بزرگ و در كنار آن يك جاكلوني سنگي مخصوص بستن در، از زير خاك بيرون آمدند.
برچسب ها:
پاورپوینت بنای زيگورات چغازنبيل بررسی معماری بنای زيگورات چغازنبيل بنای زيگورات چغازنبيل