تراکم در شهر

تراکم ها درطيف گسترده ای دسته بندی می شوند که به قرارذيل می باشند.

تراکم جمعيتی؛ به معنای جمعيت در واحد سطح و به صورت نفر در هکتار است.

تراکم کلی مسکونی ؛ حاصل تقسيم کل جمعيت شهر بر سطح ساخته شده آن است.

 در اين تعريف، سطح مورد محاسبه شامل کليه اراضی با کاربری های مختلف می باشد. ليکن در محاسبات مزبور سطوح اراضی ساخته نشده و کشاورزی لحاظ نمی گردد.

تراکم ناخالص مسکونی ؛ حاصل تقسيم جمعيت مکان مورد نظر بر ميزان سطح آن مکان است. يعنی کليه اراضی اشغال شده توسط واحدهای مسکونی، پارک محله ای، راهها، مغازه‌ها، مدارس و... و بيشتر فضاهای باز منظور می گردد.

تراکم خالص مسکونی ؛ حاصل تقسيم جمعيت ( و يا تعداد واحد مسکونی) بر سطح مورد اشغال مسکونی می باشد.

تراکم ساختمانی؛ نسبت بين سطح زيربنای ساختمان به مساحت قطعه زمين را تراکم ساختمانی می گويند.

ضريب اشغال؛ مساحت طبقه همکف به مساحت قطعه زمين يا شدت استفاده از زمين را گويندتدوين ضوابط تراکم شهری را معمولاً به منظور سامان دادن به پيکره، سیيما و چهره شهر اعمال می‌نمايند. تراکم شهری در ارتباط مستقيم با اندازه شهر قابل تبيين و تخمين است. يعنی می توان از طريق اندازه شهر به تعريف تراکم پرداخت و بر عکس به وسيله تراکم، اندازه شهر را تعريف کرد.

ساماندهی عملکردهای شهری رابطه ای تنگاتنگ با موضوع تراکم شهری دارد. از طريق تراکم است که می توان به هسته های شهری دست يافت که در مقياس خود کارا بوده و در تسلسل با ديگر هسته‌های شهری نمايان می باشند. اهداف کنترل تراکم را به طور کلی می توان برقراری موازنه منطقی بين ميزان فعاليت توليد شده توسط ساختمان ها و فضاهای خارجی اطراف آنها و نيز ايجاد محيط زيست با کيفيت بهتر است.

 تراکم به طور عاميانه به معنای فشردگی، انباشته شدن، تلنبار، جمع شدن و ... است. اين مقوله بعد از ازدياد جمعيت در شهرها بويژه شهرهای بزرگ که با کمبود زمين روبرو شدند آشکار گرديد. در اين ميان، مسأله تراکم جمعيتی از اساسی ترين موضوعات شهرسازی است. منظور از تراکم جمعيتی به طور عام نسبت جمعيت به واحد سطح است، که خود انواعی را در بر می گيرد.

 به طور کلی برای برنامه ريزی و طراحی هر سکونتگاهی، سقف جمعيتی مشخصی را پيشنهاد می‌دهند که اين امر براساس وسعت آن مکان، تراکم جمعيتی معينی را به دست می دهد، که آن را می توان تراکم جمعيتی ناميد. کنترل سقف جمعيتی و به دنبال آن تراکم جمعيتی، به شکل ضوابط و دستورالعمل های شهرسازی در کنار ساير ضوابط شهری از جمله کاربری زمين، شبکه معابر و جزء آن که برای اجرا به تصويب مراجع ذی صلاح می رسد صورت می گيرد. موضوع تراکم جمعيتی در طرح های شهرسازی و نيل به تراکم های جمعيتی پيشنهادی، اساساً دارای بعدی برنامه ريزانه است و به منظور تأمين امکانات عمومی شهری و خدمات مورد نياز شهروندان تدوين می‌گردد. از ميان روشها نيز روش کنترل واحد مسکونی مجاز، به صورتی مستقيم تر می تواند تعداد خانوار ساکن و در نهايت جمعيت ساکن را کنترل کندبرخی از متداول‌ترين روش های کنترل تراکم، کنترل مساحت قطعات تفکيکی(دانه بندی)، ضريب سطح اشغال، ارتفاع ساختمانی، ضريب سطح زيربنا (تراکم ساختمانی)، تراکم واحد مسکونی در سطح و عدد شدت استفاده از زمين است.

ضريب سطح اشغال

منظور از ضريب سطح اشغال، نسبت سطح مجاز برای ساخت و ساز با توجه به مساحت کل قطعه تفکيکی است. براين اساس، شاخص مذکور از تقسيم سطح اشغال مجاز بر مساحت کل قطعه تفکيکی به دست می آيد و به صورت درصد بيان می شود. برای مثال، وقتی ضريب سطح اشغال برای يک قطعه 400 متر مربعی60 درصد باشد، اين بدان مفهوم است که در مساحتی معادل 60 درصد از 400 متر مربع(240 متر مربع) حق ساخت و ساز و احداث بنا وجود دارد. ضريب سطح اشغال در الگوی ساخت و ساز يک طبقه تأثير مستقيمی بر سرانه زيربنا در شهرها دارد.

 اما در صورت رواج الگوی ساخت بيش از يک طبقه، تأثير ضريب سطح اشغال بر زيربنای عرضه شده به شدت کاهش می يابد. در زمان حاضر متداول‌ترين ضريب سطح اشغال مورد استفاده در طرح های شهری 60 درصد است؛ هرچند در برخی مناطق شهری ممکن است سطح ضريب اشغال به 50 و يا 40 درصد کاهش يابد. البته بايد توجه داشت که نسبت سطح اشغال بنا يکی از نا کار‌آمد‌ترين شاخص ها برای کنترل تراکم جمعيتی است و فقط در مواردی که سطح اشغال بنا با شاخص های ديگری چون تعداد طبقات ساختمانی همراه گردد، می تواند بر کنترل تراکم جمعيتی تأثير بگذارد. اين شاخص بيشتر در زمينه طراحی شهری اهميت خاصی دارد و بيشتر مورد توجه طراحان شهری است.